1. Zanim powstała szkoła.
1.1. Początki szkolnictwa w Wieleniu.
Historia szkolnictwa w Wieleniu sięga zapewne czasów średniowiecza. Najprawdopodobniej przy istniejącej parafii funkcjonowała także szkółka parafialna. Niestety nie zachowały się żadne wzmianki na ten temat. Sytuacja zmienia się po roku 1607, kiedy to ówczesny właściciel Wielenia, kasztelan międzyrzecki Jan Czarnkowski, sprzedał miasto wraz z okolicznymi dobrami swojej żonie Zofii z Herburtów. Była ona pierwszą właścicielką Wielenia ściśle związaną z tą miejscowością. Wieleń obrała za swoją siedzibę i dzięki jej staraniom miasto otrzymało nie tylko nowy kościół wyświęcony w roku 1632, ale także ufundowany przez nią szpital miejski oraz najprawdopodobniej szkołę. Jej istnienie potwierdzone zostało w czasie wizytacji parafii wieleńskiej przez biskupa Braneckiego w roku 1642. Szkoła działała przy kościele parafialnym, wybudowano ją w pobliżu probostwa. Miała dużą, ogrzewaną salę lekcyjną, mniejszą izbę, także ogrzewaną, dla nauczyciela oraz dwie izdebki dla uczniów. Funkcjonowanie szkoły parafialnej potwierdzone zostało ponownie w roku 1748 w czasie wizyty biskupa Kierskiego w Wieleniu.
Oprócz wymienionych źródeł potwierdzeniem funkcjonowania szkoły parafialnej w Wieleniu są wzmiankowani w dziele proboszcza Rontza bakałarze, czyli nauczyciele:
- ok. 1665 r. - pochodzący z Drawska Wawrzyn Zołnik
- ok. 1670 r. - Jan Krupa
- ok. 1760 r. - 1769 r. - pochodzący z Miałów Kazimierz Nowicz Nowak
- ok. 1789 -1796 - urodzony w Wieleniu Józef Mania
Obowiązki nauczyciela były dość liczne. Wymienia je osiemnastowieczny statut obowiązujący nauczycieli w diecezji poznańskiej. Oprócz nauki czytania, umiejętności wysławiania się uczniów, spoczywał na nim obowiązek uczestnictwa we wszystkich elementach życia religijnego parafii. Odpowiadał za karność dzieci nie tylko w szkole, ale także w kościele i poza nim. Pilnował uczęszczania dzieci do szkoły i do kościoła, przygotowywał ministrantów, itp. Zajęcia w szkole trwać miały codziennie od szóstej rano do jedenastej przed południem oraz od pierwszej do piątej po południu w lecie. W zimie od wpół do siódmej rano do jedenastej przed południem i od pierwszej do czwartej po południu.
Stale wzrastająca liczba osadników wyznania luterańskiego skłoniła właścicieli Wielenia do ustępstw na ich korzyść. Protestanci osiedlający się w dobrach wieleńskich przysparzali ich właścicielom znacznych dochodów, w związku z tym, mimo różnicy wyznań, udzielali im kolejnych zwolnień oraz nie przeszkadzali w wypełnianiu obowiązków religijnych. Podobnie było z samym Wieleniem. W drugiej połowie XVII wieku liczba osadników - innowierców wzrosła do tego stopnia, że ówczesny właściciel miasta - Stefan Adam Grudziński wydał w roku 1680 przywilej, na mocy którego zezwalał protestantom na budowę własnego kościoła. Oprócz tego zobowiązał się własnym kosztem utrzymywać luterańskiego nauczyciela, dając mu rocznie 40 złp. W późniejszych czasach obowiązek ten przeszedł na wszystkich mieszczan ewangelików, którzy w drugiej połowie XVIII w. wspólnie płacili na ten cel 54 talary.
W szkole ewangelickiej młodzież miała uczyć się języków obcych oraz tzw. sztuk wyzwolonych. Budynek szkolny wzniesiony został w rzędzie domów na zachodniej stronie rynku Nowego Miasta. Parter zajmowały sale lekcyjne, na piętrze mieszkał rektor, który był jednocześnie kantorem i organistą w wieleńskim kościele. Ze swego mieszkania miał bezpośrednie przejście na chór kościelny, kościół wybudowano bowiem na placu za szkołą.
Podobnie szybko w drugiej połowie XVIII wieku zwiększała się liczba Żydów osiedlających się w Wieleniu i w okolicy. W 1700 roku ówczesny właściciel Wielenia - Jan Kazimierz Sapieha wydał przywilej zwalniający Żydów z części obowiązków, którym podlegali wszyscy mieszczanie. Zezwolił im także na wybudowanie własnej szkoły i szpitala. Tym samym ostatecznie ukierunkowano rozwój oświaty w Wieleniu ściśle wiążąc ją z zamieszkującymi to miasto wyznawcami trzech wyznań. Od tego też czasu w Wieleniu aż po 1908 rok dzieci uczyły się w trzech różnych budynkach szkolnych - w szkole katolickiej, ewangelickiej i żydowskiej.
1.2. Szkoły elementarne w czasie zaborów.
Organizacja szkolnictwa na obszarach zajętych przez państwo pruskie w latach 1772-1773 pozostawała przez długi czas w postaci ukształtowanej w czasach Rzeczpospolitej szlacheckiej. W ciągu całego panowania pruskiego na ziemiach polskich władze nie stworzyły jednolitego systemu szkolnego. Od 1817 roku wszystkie szkoły elementarne, wydziałowe i obywatelskie poddano pod nadzór i zarząd regencji. Wieleń znajdował się w regencji bydgoskiej. Komisarzami regencji w sprawach szkolnych w obrębie poszczególnych powiatów byli tzw. Landraci. Do ich kompetencji należały sprawy natury gospodarczo-finansowej, natomiast nadzór pedagogiczno-dydaktyczny należał do zakresu działania inspektorów szkolnych, których urząd ustanowiony został w 1872 roku. Troska o materialne potrzeby szkół elementarnych oraz zarządzanie majątkiem szkolnym należała do dozorów szkolnych. Obowiązek nauki określała dopiero instrukcja z 1845 roku, ustalając okres trwania obowiązkowej nauki w szkołach ludowych na osiem lat - od 6 do 14 roku życia.
Katolicka szkoła parafialna nadzorowana była przez proboszcza Rontza i jego następców. Kilka informacji o jej funkcjonowaniu dostarcza sprawozdanie inspektora szkolnego Meierotta z 1792 roku. Była to szkoła jednoklasowa. Dzieci uczyły się w niej pisania, czytania i podstawowych działań arytmetycznych, korzystając z podręczników w języku polskim i niemieckim. W XIX wieku szkoła katolicka miała już trzy klasy. Uczęszczały do niej dzieci z Wielenia oraz z Nowych i Starych Łasek, Benglewa, Kordy i Jarynia. Wzrastająca liczba uczniów wymusiła na władzach miejskich i szkolnych podjęcie decyzji o wystawieniu nowego budynku szkolnego. Udało się to dokonać w roku 1846. W budynku szkolnym znajdowało się mieszkanie dla nauczyciela oraz sale lekcyjne. W roku szkolnym 1875/1876 było 165 uczniów z Wielenia i 17 spoza miasta. Dzieci uczyły się czytania i pisania (po niemiecku), rachunków, rysunku, śpiewu, religii, historii i przyrody. W roku szkolnym 1879/1880 do klasy pierwszej uczęszczało 34, do drugiej - 46, do trzeciej - 70 uczniów. Nauczycielem w klasie pierwszej był Wojciech Nowak, w klasie drugiej - Rosenau, a w klasie trzeciej uczyli obaj wymienieni.
Po zajęciu dóbr wieleńskich przez Prusy szczególną przychylność władz zyskał gmina ewangelicka oraz szkoła funkcjonująca przy niej. W 1773 roku wybuchł w Wieleniu pożar, w wyniku którego spłonęła znaczna część miasta, w tym ewangelicki kościół, plebania i szkoła. Nowy kościół, szkołę i plebanię wybudowano trzynaście lata później w roku 1786 za zgodą i z pomocą materialną władz pruskich. Nauka w szkole ewangelickiej odbywała się w poniedziałek, wtorek, czwartek i piątek przed południem, a w środę i w sobotę - po południu, tygodniowo łącznie 36 godzin. Wzrastająca liczba dzieci spowodowała, że w XIX wieku funkcjonowała już pięcioklasowa ewangelicka szkoła ludowa. Znamy nazwiska kolejnych rektorów szkoły, byli nimi:
- Martin Klupsch, jednocześnie pastor miejscowej gminy ewangelickiej, zmarły w 1816 roku
- Jan Filip August Seidler, rektor, a po śmierci Klupscha także pastor, zmarły w 1844 roku
- Rudolf Jerzy Albert Prätorius, również pastor i rektor jednocześnie, zmarły w 1889 roku
Pod koniec XIX wieku każdy rektor szkoły ewangelickiej w Wieleniu był jednocześnie kaznodzieją pomocniczym w gminie wyznaniowej.
Szkolnictwo żydowskie na początku XIX wieku ukierunkowane było na przekazywanie żydowskiej tradycji nauczania. W żydowskiej szkole powszechnej, zwanej chederem, najpóźniej od piątego roku życia uczono dzieci czytania i tłumaczenia Tory, studiowania Talmudu oraz w niewielkim stopniu rachunków. Nauka odbywała się w izbie źle opłacanego prywatnego nauczyciela. Zyskująca popularność wśród wieleńskich Żydów Haskala, czyli oświecenie żydowskie, a także polityka władz pruskich zmierzających do asymilacji ludności żydowskiej, przyczyniały się do stopniowego wzrostu zainteresowania Żydów posyłaniem dzieci do szkoły. Po 1824 roku władze pruskie przystąpiły do stopniowej likwidacji chederów i zastępowania ich elementarnymi szkołami żydowskimi, w których dzieci uczyłyby się nie tylko żydowskiej religii, lecz także świeckich przedmiotów. W 1817 roku w Wieleniu było 261 żydowskich dzieci w wieku szkolnym, spośród których tylko czworo uczyło się w szkole, kilkanaście lat później ich liczba wzrosła do 106. W ówczesnej szkole pracowało trzech nauczycieli, znamy jednak nazwisko tylko jednego z nich - Abraham Waldenburg. Po 1848 roku, czyli po ostatecznym zniesieniu przez władze pruskie wszelkich ograniczeń dotyczących ludności żydowskiej i otwarciu dla niej granic całego państwa, liczba mieszkańców Wielenia wyznania mojżeszowego zaczęła stopniowo spadać. W związku z tym spadała też liczba dzieci uczących się w żydowskiej szkole ludowej - na początku XX wieku uczęszczało do niej 27 dzieci, nauczycielem był M. Puschinski.
2. Budowa Szkoły Powszechnej w Wieleniu i jej funkcjonowanie pod władzą niemiecką.
2.1. Przyczyny budowy szkoły.
Jednym z wielu problemów, które nie zostały rozwiązane w pruskim ustawodawstwie szkolnym, była sprawa wyznaniowego charakteru szkół. Rząd pruski kładł duży nacisk na wychowanie religijne, przeznaczając na naukę religii przynajmniej 4 godzin tygodniowo i przychylnym okiem patrzył na funkcjonowanie odrębnych szkół dla różnych wyznań. Przypomnieć należy, że w Wieleniu funkcjonowały jednocześnie szkoły elementarne: katolicka, ewangelicka i żydowska. W praktyce, po 1872 roku, szczególnie na terenie zachodnich ziem polskich, należących do zaboru pruskiego, zasada wyznaniowości szkół ustąpiła względom politycznym. Władzom pruskim chodziło o to, by móc w szkołach, do których uczęszczały dzieci polskie reprezentujące w przeważającej większości religię rzymsko-katolicką, zatrudniać nauczycieli pochodzenia niemieckiego, którzy dawali większą gwarancję realizacji pruskiej polityki oświatowo-szkolnej wobec ludności polskiej, aniżeli nauczyciele pochodzenia polskiego.
Germanizacyjna polityka władz pruskich polegająca między innymi na usunięciu języka polskiego ze szkół, wyeliminowaniu wszelkich wiadomości dotyczących historii narodu polskiego, jego kultury i cywilizacji, wzmocniona miała być zastąpieniem nauczycieli polskich nauczycielami pochodzenia niemieckiego. W Wieleniu szczególnie ważnym dla władz niemieckich, w związku ze stale zwiększającym się udziałem procentowym ludności polskiej, stały się działania mające powstrzymać odradzanie się świadomości narodowej Polaków. Wspomnieć należy chociażby represje wobec księży katolickich. Najbardziej spektakularne działania związane były z represjami w stosunku do księdza Jana Laskowskiego, który w latach 1896-1898 pełnił funkcję wikarego miejscowej parafii oraz wobec proboszcza Antoniego Arendta.
Ksiądz Laskowski w opiniach władz pruskich określany był jako "niebezpieczny agitator polskości". Po przybyciu do Wielenia czynnie włączył się w działania mające na celu podtrzymanie polskości na ziemi wieleńskiej. Organizował prywatne, bezpłatne lekcje języka polskiego, na które uczęszczało ponad 100 dzieci. Za tę działalność - wskutek denuncjacji niemieckiego nauczyciela - skazany został na karę pieniężną, a w wyniku dalszych oskarżeń zajęto i sprzedano na licytacji całe jego mienie i karnie przeniesiono go do Wrześni. Decyzja ta okazała się bardzo niefortunna dla czynników rządowych, ponieważ we Wrześni ksiądz Laskowski stał się inicjatorem tzw. strajku dzieci wrzesińskich.
Podobnie jak ksiądz Laskowski, proboszcz Antoni Arendt za swoje jawne antyniemieckie manifestacje, nakłanianie rodziców do oporu przeciwko udzielaniu nauki religii w języku niemieckim, ukarany został kilkakrotnie grzywną, kilkutygodniowym pobytem w więzieniu oraz odebraniem mu w 1896 roku prawa nauczania religii w szkolnictwie.
Wspomniany wyżej stały przyrost procentowy ludności polskiej w Wieleniu miał odzwierciedlenie w liczbie uczniów katolickiej szkoły elementarnej.
Tabela 1. Liczba uczniów szkół elementarnych w Wieleniu według wyznań.
| Rok | Uczniowie | |||||
| Ewangelicy | % | Katolicy | % | Żydzi | % | |
| 1871 | 305 | 74,9 | 72 | 17,7 | 30 | 7,4 |
| 1877 | 447 | 62 | 157 | 21,8 | 117 | 16,2 |
| 1878 | 444 | 60,2 | 171 | 23,2 | 123 | 16,7 |
| 1879 | 447 | 60,6 | 181 | 24,5 | 110 | 14,9 |
| 1881 | 455 | 61,7 | 172 | 23,3 | 110 | 14,9 |
| 1882 | 470 | 62,3 | 176 | 23,3 | 109 | 14,4 |
| 1883 | 479 | 63,2 | 200 | 26,4 | 79 | 10,4 |
| 1884 | 456 | 61,4 | 212 | 28,5 | 75 | 10,1 |
| 1885 | 480 | 63,2 | 206 | 27,1 | 74 | 9,7 |
| 1886 | 438 | 59,1 | 231 | 31,2 | 72 | 9,7 |
| 1887 | 453 | 58,6 | 243 | 31,4 | 77 | 10 |
| 1888 | 421 | 57,6 | 233 | 31,9 | 77 | 10,5 |
| 1891 | 436 | 57,7 | 257 | 34 | 62 | 8,2 |
| 1896 | 382 | 54,4 | 273 | 38,9 | 47 | 6,7 |
| 1901 | 374 | 53,4 | 284 | 40,6 | 42 | 6 |
| 1902 | 313 | 49,4 | 185 | 45 | 36 | 5,6 |
| 1906 | 365 | 53,6 | 299 | 43,9 | 17 | 2,5 |
| 1911 | 391 | 56,1 | 306 | 43,9 | - | - |
Pogląd na ten proces dają dane zawarte w Tabeli 1. Wynikał on ze stałego odpływu ludności żydowskiej, która już od 1848 roku, dzięki uzyskaniu możliwości uczestnictwa w życiu społeczno-politycznym państwa niemieckiego, zaczęła przenosić się w głąb Niemiec w poszukiwaniu lepszych warunków życia. Tendencja ta nasiliła się szczególnie po zjednoczeniu Niemiec w 1871 roku.
Niemniej ważnym czynnikiem był stały wzrost liczby uczniów wyznania katolickiego (w przeważającej mierze pochodzenia polskiego), która w okresie od 1877 do 1911 roku podwoiła się, oraz spadek, z 480 w 1885 roku do 365 w 1906 roku, liczby uczniów wyznania ewangelickiego (w zdecydowanej większości pochodzenia niemieckiego).
2.2. Budowa szkoły.
Niestety autorom nie udało się dotrzeć do dokumentacji związanej z procesem decyzyjnym dotyczącym budowy nowej szkoły w Wieleniu. Można przypuszczać, że oprócz wymienionych czynników o podjęciu decyzji budowy szkoły zadecydowały również pogarszające się warunki pracy w starzejących się budynkach, w których dotychczas funkcjonowały poszczególne szkoły elementarne. Zmiany w procesie nauczania wynikające z wprowadzania nowych metod pracy z mniejszymi grupami uczniów również wpłynęły motywująco na władze szkolne. Nie mniejszą rolę odegrały zapewne względy reprezentacyjne. Wieleń, od 1887 roku siedziba nowoutworzonego powiatu, korzystając z olbrzymich dotacji państwa niemieckiego, zyskiwał nowe budowle służące celom administracyjno-politycznym (siedziba starostwa, sądu, policji itp.).
W związku z powyższymi czynnikami władze podjęły decyzję o budowie nowej szkoły. Inwestycję rozpoczęto ok. 1906 roku, a zakończono w 1908 roku. Prace budowlane zgodnie z ustaleniami autorów opracowania wykonała miejscowa firma Fr. Frost, Maurer-und Zimmermeister, Filehne. Od roku szkolnego 1908/1909 uczniowie dotychczas odrębnych szkół elementarnych rozpoczęli naukę we wspólnym budynku przy ulicy Szkolnej.
W 1908 roku rozpoczęto również budowę sali gimnastycznej przy szkole. Projekt sali wykonał architekt Arthur Kaniuth z Piły. Prace budowlane, podobnie jak w przypadku budynku szkoły, wykonały firmy miejscowe: firma Fryderyka Frosta - prace murarskie, firma Johanna Starogardzkiego - dach, konstrukcję drewnianą natomiast firma Ernst Witt i Arendt z Wielenia. Ogólny koszt budowy sali wyniósł 32000 marek. Wyposażenie sali zakupione zostało w firmie Chemnitzer Turngeräte-Fabrik Juliusz Dietrich & Hannak za kwotę 2971 marek. Ostateczny odbiór sali, przy której postawiono również wieżę dla ćwiczeń straży pożarnej, nastąpił 11 marca 1913 roku. W tym okresie postawiono również zewnętrzne toalety.
2.3. Ostatnie lata szkolnictwa niemieckiego w Wieleniu.
Po oddaniu do użytku nowego budynku szkolnego, szkoła ewangelicka (Evangelische Volksschule in Filehne) oraz szkoła katolicka (Katholische Volksschule in Filehne) zostały do niego przeniesione wraz z nowym rokiem szkolnym 1908/1909.
Szkołą ewangelicką kierował rektor Wilhelm Heinke. Oprócz niego w szkole uczyli: Albert Pich, Haensler, Völker, Puphal, Wilhelm Quiram, Adolf Gerson. W późniejszym czasie pojawiają się jeszcze nazwiska takich nauczycieli jak: Paul Klump, Eva Heydeck, Ryszard Szulc, Johanna Hensler, Brieskner.
Na temat kadry pedagogicznej szkoły katolickiej zachowało się nieco więcej wiadomości. Przez długie lata jej nauczycielem był wspominany już Hippolit Rosenau, zatrudniony w 1873 roku, w latach 1908-1911 pełnił funkcję rektora (kierownika) szkoły. Jego następcą na tym stanowisku został wraz z rokiem szkolnym 1911/1912 (zatrudniony 1 stycznia 1911 roku) Franz Maks Piontek pochodzący z Ujścia, funkcję tę pełnił do 3 listopada 1919 roku, czyli praktycznie do przejęcia oświaty w Wieleniu przez polskie władze szkolne. W roku szkolnym 1909/1910 oprócz rektora zatrudnieni byli: Johann Mix (pracował w Wieleniu od 1899 roku), Richard Speer (w Wieleniu od 1902 roku) oraz Ludomir Knechtem. Wymienionych czterech nauczycieli uczyło 6 klas, do których uczęszczali uczniowie z obwodu obejmującego Wieleń, Bęglewo, Potrzebowice i Jaryń. W roku szkolnym 1910/1911 Ludomira Knechtela zastąpił Johann Tschiersch oraz zatrudniona jako siła pomocnicza Emilia Ertmann. Poza zmianą rektora od 1911 roku oraz zwiększeniem liczby zatrudnionych nauczycieli (5), w roku szkolnym 1912/1913 pracę podjął Johann Wlig, a w roku 1914 Franz Mendritzki.
Nazwiska nauczycieli zatrudnionych tak w szkole ewangelickiej, jak i katolickiej wskazują, że niemieckie władze szkolne wyraźnie preferowały nauczycieli pochodzenia niemieckiego. Dopuszczalne było pochodzenie polskie, ale przy wyraźnym zniemczeniu wskazującym na lojalizm w stosunku do państwa niemieckiego. Najwyraźniej polityka taka odniosła pewien skutek, ponieważ w roku szkolnym 1906/1907, kiedy w większości szkół uczniowie popierani przez rodziców strajkowali w obronie języka polskiego, między innymi w okolicznych szkołach w Mężyku, Wrzeszczynie i Kruteczku, w szkole w Wieleniu strajku szkolnego nie było.
Programy nauczania dla szkół ludowych określone zostały w 1872 roku. Zgodnie z rozporządzeniem ministra Falka obydwie szkoły w Wieleniu sklasyfikowane zostały jako szkoły kilkuklasowe, w których programy nauczania podzielono na trzy stopnie: niższy, średni i wyższy. Program pruskiej szkoły ludowej uwzględniał poszczególne przedmioty w sposób bardzo nierównomierny (patrz Tabela 2.). Na pierwszy plan wysuwano naukę języka niemieckiego i religii. Stosunkowo dużo, czasu poświęcono na naukę rachunków łącznie z geometrią, natomiast mało na tzw. realia, czyli geografię i przyrodoznawstwo, a nauka języka obcego została całkowicie wyeliminowana z programów nauczania. Na tej między innymi podstawie prezes naczelny prowincji poznańskiej wydał rozporządzenie, zabraniające używania języka polskiego przy nauce przedmiotów świeckich. W latach tzw. Kulturkampfu zakaz ten rozciągnięto także na naukę religii, co wywołało między innymi wymienione wyżej działania duchowieństwa polskiego oraz protesty (strajki szkolne) dzieci, które przynajmniej religii chciały się uczyć w języku polskim.
poszczególnych przedmiotów nauczania w szkołach kilkuklasowych.
| Lp. | Przedmioty | Liczba godzin tygodniowo | ||
| stopień niższy | stopień średni | stopień wyższy | ||
| 1. | Religia | 4 | 4 | 4 |
| 2. | Język niemiecki | 11 | 8 | 8 |
| 3. | Rachunki | 4 | 4 | 4 |
| 4. | Geometria | - | - | 2 |
| 5. | Rysunki | - | 2 | 2 |
| 6. | Realia | - | 6 | 6 |
| 7. | Śpiew | 4 | 2 | 2 |
| 8. | Gimnastyka | 2 | 2 | 2 |
Okres I wojny światowej, czyli od jesieni 1914 roku do końca 1918 roku, znacząco zakłócił funkcjonowanie placówek oświatowych w państwie niemieckim. Szkoła w Wieleniu nadal funkcjonowała, jednakże sala gimnastyczna przeznaczona została na szpital wojskowy dla żołnierzy niemieckich.
Ryc. 3. Szpital wojenny urządzony w sali gimnastycznej.
Jednym z nielicznych dokumentów potwierdzających pracę szkoły w Wieleniu jest Księga Uczniów, w której znaleźć można zapisy dzieci do szkoły, dokonywane w trakcie całego okresu I wojny światowej.
Wobec wystąpień rewolucyjnych w Niemczech społeczeństwo polskie Wielkopolski przystąpiło do prac przygotowawczych do repolonizacji szkolnictwa. 12 listopada 1918 roku powołano do życia oficjalną jego reprezentację - Tymczasową Naczelną Radę Ludową. Nie zmieniło to w sposób istotny sytuacji w szkolnictwie - dalej istniały dotychczasowe władze szkolne, pracowali ci sami nauczyciele, obowiązywał ten sam program nauczania. Sytuacji w Wieleniu nie zmieniło zwycięskie powstanie Wielkopolskie, nie zmienił tego także podpisany 28 czerwca 1919 roku traktat wersalski. Dzięki usilnym staraniom mieszkańców ziemi wieleńskiej, której delegacja udała się do Paryża na czele z księdzem Poprawskim, wspierana przez Kazimierza Brownsforda, lewobrzeżny Wieleń został przyznany Polsce.
Do czasu oficjalnego przejęcia ziemi wieleńskiej przez Polskę, co nastąpiło 20 stycznia 1920 roku, cała władza, w tym oświatowa spoczywała w rękach niemieckich. W szkołach ludowych pracowali dalej niemieccy nauczyciele nadzorowani przez niemieckich rektorów (kierowników). Wszelkie działania zmierzające do repolonizacji szkolnictwa podjęte na ziemiach, które znalazły się wcześniej w rękach polskich, w pasie nadnoteckim (w tym w Wieleniu), mogły zostać podjęte dopiero po przekazaniu go w ręce polskie.
3. Okres II Rzeczpospolitej (1920-1939).
3.1. Przejęcie oświaty w Wieleniu przez władze polskie.
Pewne ustępstwa władz niemieckich udało się uzyskać dopiero po podpisaniu traktatu wersalskiego. Dekretem Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej utworzony został Podkomisariat NRL na obwód nadnotecki z siedzibą w Bydgoszczy. Zadanie księdza Jana Filipiaka, który stanął na jego czele było dokonanie ustaleń dotyczących stanu oświaty na ziemiach nadnoteckich oraz podjęcie działań zmierzających do przejęcia szkolnictwa po przekazaniu tych ziem Polsce. W styczniu 1920 roku kontrolę nad szkolnictwem na przyłączonych ziemiach przejął Departament Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego wchodzący w skład Ministerstwa byłej Dzielnicy Pruskiej. 10 marca 1920 roku tereny te zostały również objęte mocą rozporządzenia Wojciecha Trąmpczyńskiego - naczelnego prezesa prowincji poznańskiej, które znosiło wszystkie akty prawne ograniczające lub eliminujące język polski ze szkół.
Wraz z przejęciem Wielenia, polskie władze szkolne, w związku z bardzo dużymi brakami kadrowymi, dopuszczały w dalszym ciągu zatrudnienie tych nauczycieli niemieckich, którzy znali język polski i wykazywali chęć pracy w polskiej szkole. Sytuacja taka miała miejsce w przypadku szkoły ewangelickiej, w której nauczyciele pochodzenia niemieckiego pracowali jeszcze do jej likwidacji w 1923 roku. Nauczyciele niemieccy zatrudnieni w miejscowych szkołach zaczęli rezygnować z pracy przenosząc się na tereny, które pozostały przy Niemczech. W przeciągu 1920 roku Wieleń opuściło 9 nauczycieli zatrudnionych w szkole katolickiej i ewangelickiej, byli to: Max Piontek, Paweł Gerson, Mise, Paweł Feige, Hensler, Wilhelm Heinke, Emilie Erdmann, Brieskener, Eva Heydeck.
3.2. Organizacja szkolnictwa.
Wynikiem procesów unifikacyjnych państwa polskiego było podporządkowanie terenów byłego zaboru pruskiego władzy ogólnokrajowej. W związku z tym z dniem 2 lutego 1920 roku kontrolę nad szkolnictwem wielkopolskim przejęło Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Wieleń znalazł się w obszarze działania poznańskiego okręgu szkolnego. Bezpośrednią kontrolę nad szkołami powiatu czarnkowskiego powierzono inspektorowi szkolnemu z siedzibą w Czarnkowie, a od połowy lat trzydziestych w Obornikach. Przez cały okres międzywojenny Szkoła Powszechna w Wieleniu, wraz ze szkołami w Białej, Gulczu, Mężyku, Rosku i Wrzeszczynie, należała do IV obwodu konferencyjnego. Jej obwód szkolny obejmował: miasto Wieleń, Bęglewo, Brzeźno, Łaski, Ostrowo oraz Potrzebowice.
Do pomocy inspektorom powołano Powiatowe Rady Szkolne, natomiast przy poszczególnych obwodach szkolnych utworzono Rady Szkolne Miejscowe, których zadaniem było:
- zaopatrzenie nauczycieli w opał i wydzielenie dla ich użytku ziemi,
- zaopatrzenie szkoły w opał, oświetlenie i materiały piśmienne,
- pokrywanie kosztów obsługi i utrzymanie czystości w szkołach.
W źródłach archiwalnych dotyczących szkoły w Wieleniu, Rada Szkolna Miejscowa pojawia się w 1928 roku. We wcześniejszych latach funkcjonuje nazwa Dozór Szkolny lub Deputacja Szkolna. Członkami powyższej byli zazwyczaj przedstawiciel magistratu (najczęściej burmistrz), miejscowy proboszcz, kierownik szkoły oraz przedstawiciele miejscowego kupiectwa. Skład powyższego organu przedstawiał się następująco:
1922 r. - ksiądz proboszcz Poprawski, Bayer, Moskal (kierownik szkoły), Czajczyński (drogista), Kacza Nikodem (budowniczy), Frost Fryderyk (budowniczy), Beheim-Schwarzbach (dyrektor gimnazjum).
1924 r. - Reinhardt (burmistrz), ksiądz Franciszek Woschke (proboszcz), Moskal (kierownik szkoły), Wielebski Franciszek (kupiec), Ławecki Józef (kupiec), Banecki Jan (kupiec), Łapiński (dyrektor gimnazjum).
1926 r. - Reinhardt, ksiądz Woschke, Fiszer (kierownik szkoły), Wielebski, Banecki, Bayer.
1928 - ksiądz Woschke, Fiszer, Halina Feundlichówna (nauczycielka), J. Kita (mistrz ślusarski), A. Mazurkiewicz (kupiec), St. Rybak (mechanik).
Repolonizacja szkolnictwa spowodowała zmiany w zakresie organizacji roku szkolnego. W 1919 roku przedłużono rok szkolny do końca czerwca, anulując tym samym przepisy pruskie, według których koniec roku szkolnego przypadał na ferie wielkanocne. Utrzymano jednak podział roku szkolnego na trzy tercjały. W 1928 roku zastąpione zostały podziałem na dwa półrocza - od 1 października do 30 stycznia i od 3 lutego do końca czerwca. W Okręgu Poznańskim rok szkolny przerywany był trzykrotnie feriami świątecznymi (Bożę Narodzenie - 19 dni, Wielkanoc - 12 dni, Zielone Świątki - 6 dni) oraz licznymi dniami wolnymi związanymi ze świętami kościelnymi (Wszystkich Świętych i Dzień Zaduszny 1-2 XI, Niepokalane Poczęcie NMP, Trzech Króli - 6 I, Oczyszczenie NMP, Popielec, Wniebowstąpienie Pańskie, św. Stanisława, Boże Ciało, Apostołów Piotra i Pawła), narodowymi (Trzeci Maja) i innymi (dzień przystąpienia dzieci do Sakramentów Świętych, trzy dni rekolekcji wielkopostnych).
W dziedzinie administracji szkolnej w 1922 roku przyjęto ustawy dotyczące obowiązku zakładania i utrzymania publicznych szkół powszechnych. Zgodnie z nimi obowiązek ten przeszedł na gminy terytorialne i obszary dworskie. Skarb państwa zobowiązywał się do udzielania na ten cel subwencji w wysokości 50% kosztów ogólnych. Z reguły jednak obszary dworskie niechętnie i opieszale realizowały swoje zobowiązania związane z utrzymaniem szkół. W 1927 roku miasto Wieleń uchwaliło budżet szkolny na rok 1927/1928 w wysokości 6200 zł. Budżet ten, zatwierdzony przez Powiatową Radę Szkolną, pokryty miał być przez gminę Wieleń (5650 zł) oraz przez obszary dworskie Potrzebowice (300 zł), Bęglewo (150 zł) i Łaski (100 zł). Cztery lata później budżet szkolny wynosił już 9100 zł, z czego 8190 zł pokrywała gmina Wieleń, 773 zł obszar dworski Potrzebowice i 137 zł obszar dworski Łaski. Udział poszczególnych części zależny był od ilości dzieci uczęszczających w danym roku do szkoły.
Interesujące są dane obrazujące realizację budżetu przez szkołę w Wieleniu. Wspomniany wyżej budżet uchwalony na rok szkolny 1931/1932 przeznaczony był na:
| 1. koszty administracyjne | - 4443 zł | |
| z tego: | - dodatek mieszkaniowy dla nauczycieli - czyszczenie i opalanie szkoły włącznie z rąbaniem drewna i utrzymaniem pedla (woźnego) - światło - oliwa do smarowania podłóg - materiały piśmienne do szkoły - książki administracyjne do szkoły - inne |
- 2112 zł - 1320 zł - 351 zł - 240 zł - 140 zł - 120 zł - 85 zł |
| 2. opał | - 2400 zł | |
| 3. pomoce naukowe | - 930 zł | |
| 4. cele budowlane | - 650 zł | |
| 5. podatki i ubezpieczenia | - 392 zł | |
| 6. inne wydatki (w tym wycieczki szkolne i uroczystości) | - 200 zł | |
3.3. Uczniowie.
Decyzje traktatu wersalskiego, w wyniku których Wieleń podzielony został na dwie części należące do Polski i Niemiec, wraz z konsekwencjami w postaci masowego odpływu ludności niemieckiej i żydowskiej, tylko na krótki czas spowodowały spadek liczby uczniów pobierających naukę w szkole w Wieleniu. Miejsce rodzin niemieckich i żydowskich zajmowały rodziny imigrantów polskich oraz tych Polaków, którzy w poszukiwaniu pracy trafiali do Wielenia z innych części Polski. Straty wywołane wojną i zawirowaniami powojennymi wyrównane zostały już w drugim roku istnienia Szkoły Powszechnej w Wieleniu. W roku szkolnym 1924/1925 liczba uczniów przekroczyła stan z ostatnich lat przed I wojną światową. Przyrost ten, z niewielkimi wahnięciami, był stały i w 1939 roku liczba uczniów osiągnęła wielkość ok. 530/550. Tabela 3., niestety niekompletna z powodu fragmentaryczności zachowanych źródeł, obrazuje skład wyznaniowy społeczności uczniowskiej. Zachowane dane wskazują, że szkoła miała charakter międzywyznaniowy - uczyły się w niej dzieci katolickie, ewangelickie, żydowskie i innych wyznań. Mimo faworyzowania wyznania katolickiego, tak w organizacji roku szkolnego, jak i w życiu codziennym szkoły oraz w programach nauczania, uczniowie innych wyznań znajdowali dla siebie miejsce, często nawiązując bliskie kontakty z kolegami - katolikami.
Nauka religii dla uczniów wyznania katolickiego była obowiązkowa i odbywała się w szkole. Do 1929 roku religia w szkołach siedmioklasowych nauczana była w wymiarze 4 godzin tygodniowo na każdym stopniu nauczania. Było to rozwiązanie kontynuowane jeszcze z czasów pruskich. W 1929 roku w związku z ujednoliceniem programów nauczania, w związku z nauczaniem w systemie oddziałowym, wprowadzono 2 godziny tygodniowo dla każdego oddziału. W latach dwudziestych każdy nauczyciel miał misję kanoniczną i to oni nauczali tego przedmiotu w szkole. Sytuacja zmieniła się wraz ze zmianą programową i organizacyjną - naukę religii w szkole prowadzili kolejni księża wikariusze.
| Rok szkolny | Szkoła | Uczniowie | |||||||
| Ogółem | Katolicy | Ewangelicy | Żydzi | Inni | Oddziały | Chłopcy | Dziewczynki | ||
| 1922/1923 | Katolicka Szkoła Ludowa | 351 | 179 | 172 | |||||
| Ewangelicka Szkoła Ludowa | 67 | 48 | 19 | 30 | 37 | ||||
| 1923/1924 | Szkoła Powszechna | 365 | 10 | 189 | 176 | ||||
| 1924/1925 | Szkoła Powszechna | 439 | 415 | 21 | 3 | 11 | 191 | 248 | |
| 1925/1926 | Szkoła Powszechna | 397 | 376 | 18 | 3 | 11 | |||
| 1926/1927 | Szkoła Powszechna | 407 | 17 | 9 | |||||
| 1927/1928 | Szkoła Powszechna | 422 | 393 | 25 | 4 | 10 | |||
| 1928/1929 | Szkoła Powszechna | 437 | 29 | ||||||
| 1929/1930 | Szkoła Powszechna | 428 | |||||||
| 1930/1931 | Szkoła Powszechna | 477 | 448 | 20 | 9 | 237 | 240 | ||
| 1931/1932 | Szkoła Powszechna | 473 | 444 | 23 | 6 | ||||
| 1932/1933 | Szkoła Powszechna | 519 | 494 | 19 | 6 | 267 | 252 | ||
| 1933/1934 | Szkoła Powszechna | 532 | 502 | 20 | 9 | 1 | 278 | 254 | |
| 1935/1936 | Szkoła Powszechna | 547 | 519 | 20 | 9 | ||||
| 1936/1937 | Szkoła Powszechna | 530 | |||||||
| 1938/1939 | Szkoła Powszechna | 530/550 | |||||||
Dla uczniów ewangelików organizowano odrębne zajęcia religii, prowadzone przez pastora w salce parafialnej. Kierownictwo szkoły miało obowiązek zwalniać ich i umożliwiać uczestnictwo w tych zajęciach w wyznaczonych dniach tygodnia. Podobną możliwość miały dzieci pochodzenia żydowskiego.
Dane o liczebności oddziałów oraz udział chłopców i dziewcząt w całej populacji uczniowskiej są zbyt fragmentaryczne, aby poddawać je analizie porównawczej. Umieszczono je jednak w tabeli ponieważ stanowią dodatkowe źródło informacji o społeczności szkolnej. Z opracowań dotyczących polityki oświatowej władz II Rzeczpospolitej wiemy, że wzrost liczby uczniów nie pociągał za sobą automatycznego wzrostu liczby oddziałów oraz ilości nauczycieli. Kryzys gospodarczy lat trzydziestych i związane z tym cięcia budżetowe i oszczędności powodowały przeciążanie nauczycieli nadmiernie przeludnionymi klasami (często ponad 40 uczniów).
Niemniej istotne, chociaż również częściowe dane do charakterystyki uczniów Szkoły Powszechnej w Wieleniu znajdują się w Tabeli 4. Jak wykazano wcześniej, w obwodzie szkolnym tej placówki oprócz Wielenia znajdowały się okoliczne miejscowości, tj. Bęglewo, Brzeźno, Łaski, Ostrowo i Potrzebowice. Dane w tabeli wskazują stały wzrost liczby uczniów mieszkających w Wieleniu. Natomiast liczba uczniów z pozostałych miejscowości nie wykazuje stałych tendencji. Mieszkańcy tych miejscowości w większości związani byli z gospodarką leśną w okolicznej Puszczy Noteckiej. Zmiany ilości dzieci związane były zapewne z sezonowym pobytem wielu rodzin znajdujących pracę przy obróbce drewna pozyskiwanego z wycinki lasów w związku z masowym pojawieniem się sówki choinówki w latach 1922-1924. Stąd zwiększenie ilości dzieci z Potrzebowic, Bęglewa i Brzeźna. W przypadku tej ostatniej miejscowości, po zakończeniu wycinki lasów, ilość dzieci spadła w niektórych latach do zera. Od końca lat dwudziestych wzrasta za to liczba uczniów pochodzących z Łasek, z których we wcześniejszym okresie do szkoły dzieci nie uczęszczały.
| Miejsce zamieszkania | Rok szkolny | ||||||
| 1925/26 | 1926/27 | 1927/28 | 1928/29 | 1929/30 | 1931/32 | 1935/36 | |
| Wieleń | 368 | 386 | 400 | 408 | 421 | 459 | 525 |
| Potrzebowice | 15 | 3 | 3 | 11 | 1 | 11 | 4 |
| Bęglewo | 3 | 10 | 11 | - | 4 | - | 11 |
| Brzeźno | 11 | 8 | 8 | - | 1 | - | - |
| Łaski | - | - | - | 3 | 1 | 3 | 7 |
Ciekawym źródłem informacji dotyczących uczniów Szkoły Powszechnej w Wieleniu jest Księga Uczniów. W tomie za lata 1925-1939 znajdują się 1473 wpisy uczniów urodzonych od 1918 roku. Z tej liczby 113 urodziło się w Niemczech, 14 we Francji, 2 w Brazylii i po 1 w Ameryce, Rosji, Rumunii, Szwecji i Turcji. W sumie uczniowie urodzeni poza ziemiami polskimi stanowili 9,1% wszystkich zapisanych uczniów. Świadczy to o skali powrotów polskich rodzin do Polski. Jednak o wiele większą skalę miały ruchy migracyjne wewnątrz Polski. Uczniów urodzonych poza Wieleniem i obszarem przedwojennego powiatu wieleńskiego było aż 549, czyli ponad 37% ogółu.
3.4. Pracownicy.
3.4. 1. Kierownictwo szkoły.
Po rezygnacji z pracy Maksa Piontka, ostatniego niemieckiego rektora (kierownika) szkoły katolickiej, w dniu 1 lipca 1920 roku funkcję tę powierzono na stałe Kasiorowi z Połajewa. Niestety jest to jedyna wzmianka na jego temat. Najprawdopodobniej pracował na tym stanowisku przez cały rok szkolny 1920/1921.
W dniu 28 czerwca 1921 roku posadę kierownika szkoły katolickiej w Wieleniu powierzono pochodzącemu ze wschodniej Małopolski Ottonowi Moskalowi. Urodził się w Balicach, powiat Biała 19 kwietnia 1859 roku. Ukończył szkołę ludową w Husiatynie, gimnazjum w Buchaczu, szkołę kadecką we Lwowie i seminarium nauczycielskie w Rzeszowie, tam też zdał egzamin dojrzałości w 1891 roku. Pierwsze posady nauczycielskie oraz doświadczenie jako kierownik szkoły zdobywał w pobliżu miejsca urodzenia. Powołany do Wielenia, stanowisko objął z dniem 1 września 1921 roku. Niestety nie zaaklimatyzował się tu i nie potrafił dostosować się do miejscowych stosunków społecznych, nie znalazł również oparcia wśród nauczycieli. W związku z pochodzeniem - jego matka była Niemką - oskarżany był o sympatie proniemieckie, o utrudnianie repolonizacji społeczności miejscowej. Trudności te oraz częste choroby spowodowały, że z dniem 1 sierpnia 1924 roku decyzją kuratora przeniesiony został w stan spoczynku.
Następcą Moskala na stanowisku kierownika szkoły został Marceli Fiszer, powołany na posadę nauczycielską i tymczasowe kierownictwo Powszechnej Szkoły Katolickiej w Wieleniu w dniu 1 września 1924 roku. Urodził się 12 grudnia 1883 roku w Wapnie, powiat Wągrowiec. Szkołę powszechną ukończył w Łopiennie, 6 klas gimnazjum humanistycznego w Gnieźnie i seminarium nauczycielskie w Pile w 1905 roku. Egzamin kwalifikacyjny na nauczyciela szkół powszechnych zdał w 1910 roku. Pracował jako nauczyciel kolejno w Wojnowie, Siemianowie i Gębicach. Stanowisko kierownika szkoły w Wieleniu sprawował z przerwą od 1 czerwca 1929 r. do 6 czerwca 1930 roku, gdy był urlopowany w celu pełnienia obowiązków nauczycielskich poza granicami państwa, do śmierci w dniu 26 marca 1931 roku. O stosunkach z podwładnymi oraz o jego zaangażowaniu w życie społeczności miejscowej świadczą słowa umieszczone w nekrologu w prasie poznańskiej: "Zmarły był człowiekiem niestrudzonej pracy, wzorowym wychowawcą, wiernym kolegą i przyjacielem, zasłużonym obywatelem, organizatorem przeróżnych organizacyj, a myślą przewodnią jego pracy było: Wszystko dla Ciebie Polsko". Za zasługi 27 grudnia 1929 roku odznaczony został Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości.
W okresie wspomnianego urlopu Marcelego Fiszera obowiązki kierownika tymczasowo powierzono nauczycielowi tej szkoły - Franciszkowi Adamczakowi. Urodził się on w Chwaliszewie, powiat Odolanowski w dniu 2 marca 1902 roku. W 1922 roku zdał egzamin dojrzałości po ukończeniu dwuletniego kursu seminaryjnego w Poznaniu. Z dniem 8 lutego 1923 roku po odbyciu służby wojskowej powierzono mu posadę tymczasowego nauczyciela Szkoły Powszechnej w Wieleniu. W 1928 roku po zdaniu drugiego egzaminu nauczycielskiego otrzymał stałą posadę nauczyciela w tej szkole. Stanowisko tymczasowego kierownika szkoły sprawował o 1 czerwca 1929 r. do 6 czerwca 1930 roku. Z dniem 31 marca 1936 roku przeniesiony został w stan spoczynku, wkrótce potem zmarł. W 1929 roku odznaczony został Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości.
Ostatnim kierownikiem szkoły w Wieleniu zarządzającym szkołą od 1 września 1931 roku aż do wybuchu II wojny światowej był Michał Bystrowski. Niestety nie udało się dotrzeć do akt osobowych, które rzuciłyby nieco światła na jego działalność. Fakt, że zarządzał szkołą przez osiem lat wskazuje na poprawne stosunki tak ze społecznością lokalną, nauczycielami, jak i władzami zwierzchnimi. Źródła dotyczące innych spraw wskazują jednak, że był aktywnym administratorem - za jego kierownictwa w szkole rozwinęła się samorządność uczniowska, działały organizacje takie jak ZHP, PCK, Spółdzielnia Uczniowska itp. Szkoła współpracowała z organizacjami zajmującymi się oświatą pozaszkolną oraz oddziaływaniami patriotycznymi wśród miejscowej młodzieży i starszych. Nieznane są jego losy w czasie wojny - prawdopodobnie został przez Niemców wywieziony i stracony, jednakże są to tylko domysły.
3.4.2. Nauczyciele i inni pracownicy szkoły.
Szkoły elementarne funkcjonujące w Wieleniu, w momencie przejmowania miasta przez władze polskie, obsadzone były w całości przez nauczycieli niemieckich, lub w znacznym stopniu zgermanizowanych. Zasadniczym zadaniem nowej władzy była jak najszybsza wymiana kadry pedagogicznej. Służyły temu kolejne zarządzenia najpierw władz dzielnicowych, a po likwidacji odrębności dzielnicy poznańskiej, władz państwowych. Nie było to jednak proste zadanie. Jak zauważono wyżej, brakowało wykwalifikowanej polskiej kadry nauczycielskiej. Pośrednim rozwiązaniem było pozwolenie na nauczanie przez tych niemieckich nauczycieli, którzy znali język polski i zadeklarowali chęć pracy w polskiej szkole. Niestety w przypadku Wielenia nie okazało się to rozwiązaniem wystarczającym, zwłaszcza wobec masowego opuszczania pracy przez Niemców. W związku z tym władze stopniowo, w miarę potrzeb zatrudniały osoby niewykwalifikowane jako siłę pomocniczą nauczycielską (Anna Gärtig, Stanisław Szczeciński, Aniela Lisowska) oraz sprowadzały kwalifikowanych nauczycieli z innych rejonów Polski (Otto Moskal i Jan Szewczyk z Małopolski, Cierocki z Bydgoszczy oraz Kazimiera Tokłowiczówna i Stanisław Szczeciński z Poznania).
W okresie II Rzeczpospolitej podstawowym zakładem kształcenia nauczycieli szkół powszechnych stały się seminaria nauczycielskie. Opierały się na podbudowie programowej i absolwentach szkoły powszechnej wywodzących się w większości ze środowisk wiejskich i małomiasteczkowych. Zawód nauczycielski był stosunkowo chętnie wybierany w związku z szybką drogą awansu społecznego. Słuchacze seminariów zapewniony mieli internat oraz stypendium. Kształcenie zamykał egzamin dojrzałości. Seminaria dawały absolwentom przygotowanie do podjęcia pracy w szkole i stosunkowo szybko uzupełniły braki kadrowe pierwszych lat niepodległości. Po 1937 roku zastąpione zostały liceami pedagogicznymi. Dzięki wzmożonej pracy najbliżej położonych seminariów nauczycielskich w Rogoźnie i Poznaniu, także szkoła w Wieleniu stała się miejscem zatrudnienia młodych nauczycieli pochodzących z okolicznych miasteczek i wsi (z Pęckowa Barwicka Wanda, Konek Aleksy, z Drawska - Rejewska Aniela, Gątkiewiczówna Janina, z Chełstu - Rakowski Edward, z Czarnkowa - Nowakówna Gertruda).
Seminaria nauczycielskie nie dawały możliwości nauki na uczelniach wyższych, ale ich absolwenci mogli kontynuować dokształcanie na Wyższych Kursach Nauczycielskich, które dawały przygotowanie kierunkowe w obranej grupie przedmiotów i umożliwiały ich nauczanie w wyższych klasach szkoły powszechnej.
Najpopularniejszą i najpowszechniej dostępną, także wśród nauczycieli szkoły wieleńskiej, formą doskonalenia były konferencje rejonowe. Prowadziły je władze szkolne często wspierane przez ZNP. Ich celem była wzajemna pomoc nauczycieli szkół jednego obwodu w doskonaleniu dydaktyczno-wychowawczym, metodycznym oraz w rozwiązywaniu problemów organizacyjnych miejscowego szkolnictwa. Konferencje te posiadały dwuczłonową strukturę - część merytoryczną (referat wprowadzający, lekcja pokazowa, dyskusja) i część towarzyską. Przez cały okres międzywojenny Szkoła Powszechna w Wieleniu, wraz ze szkołami w Białej, Gulczu, Mężyku, Rosku i Wrzeszczynie, należała do IV obwodu konferencyjnego.
Popularność zawodu nauczycielskiego wynikała również ze względnej jego stabilności. W 1923 roku nauczyciele zostali zaszeregowani w zależności od stażu pracy od X do VII kategorii płac pracowników państwowych. Uzyskali możliwość awansu automatycznego, niezależnego od uznania i decyzji władz. Co trzy lata był przesuwany do wyższego szczebla płac w tej samej kategorii z tym, że po 6 latach przechodził do IX kategorii, po dalszych 9 latach pracy do VIII, a po następnych 9 - do VIII kategorii płac. Ponadto nauczyciele uzyskali prawo do innych dodatków i świadczeń ze Skarbu Państwa lub samorządu (np. działkę gruntu i 50% zniżki kolejowej). Jak to się przekładało na zarobki nauczycieli? Otóż nauczyciel publicznej szkoły powszechnej mógł zarobić w zależności od kategorii do której należał od 3.8-10.5 mln marek polskich. Jednakże wobec postępującej inflacji wprowadzono comiesięczne dewaloryzowanie płac. W 1924 roku przeprowadzono przewartościowanie poborów i waluty, obiegowe marki polskie zastąpiono złotym polskim w relacji 1800000 marek polskich za 1 złotego polskiego. Kolejna zmiana uposażeniowa nastąpiła w 1933 roku. Od tego czasu nauczyciel szkoły powszechnej w zależności od wykształcenia zarabiał od 160-450 zł (średnie wykształcenie) do 260-700 zł (wykształcenie magisterskie).
Dane zawarte w Aneksie 2., dotyczące nauczycieli zatrudnionych w Szkole Powszechnej w Wieleniu w latach 1920-1939, potwierdzają funkcjonującą praktykę władz szkolnych z tego czasu, mianowicie częste przenoszenie nauczycieli z jednej szkoły do drugiej. Najczęściej powierzano stanowisko nauczyciela kontraktowego na czas potrzeby. Bardzo rzadkie są przypadki zatrudnienia nauczyciela na stałe. Sytuacja ta zmieniła się znacząco w latach trzydziestych. Rada Pedagogiczna szkoły w Wieleniu w znaczącej części ukształtowała się między 1930 a 1932 rokiem. W tym czasie pracę w Wieleniu uzyskało 5 z 10 nauczycieli, którzy byli na liście pracowników szkoły 1 września 1939 roku. Najdłuższym stażem pracy w okresie międzywojennym poszczycić się mogła Aniela Rejewska, zatrudniona w szkole od 1 grudnia 1924 roku do wybuchu II wojny światowej.
W 1933 roku, z inicjatywy Inspektora Szkolnego w Czarnkowie, podjęto w Wieleniu próbę założenia Ogniska Związku Nauczycielstwa Polskiego. Pierwsze zebranie organizacyjne odbyło się w dniu 1 marca 1933 roku. Spośród 17 obecnych nauczycieli szkół powszechnych z Wielenia, Roska, Wrzeszczyny i Gulcza wybrano zarząd w składzie: Franciszek Jazy - prezes, Józef Markowski - zastępca prezesa, Aniela Lisowska - sekretarz, Pelagia Dachtera - zastępca sekretarza oraz Antoni Pacholik z Roska - skarbnik. Ustalono, że zabrania będą się odbywać pierwszego każdego miesiąca oraz dodatkowo raz w miesiącu. W piśmie skierowanym do Zarządu Głównego ZNP Franciszek Jazy prosi o materiały informacyjne potrzebne do funkcjonowania Ogniska. W dniu 2 września odbyło się zebranie reorganizacyjne, na którym w związku z brakiem reakcji Zarządu Głównego, postanowiono, że składki będą zbierane od 1 września. Wybrano zarząd zreorganizowanego Ogniska w tym samym składzie, co 1 marca. Mimo tego ZNP w Wieleniu nie przetrwał nawet pół roku - w piśmie z dnia 23 marca 1934 roku Zarząd Główny poinformował Zarząd Okręgu ZNP o rozwiązaniu Ogniska w Wieleniu z dniem 1 grudnia 1933 roku.
Jedynymi pracownikami niepedagogicznymi okresu II Rzeczpospolitej, których nazwiska pojawiały się sporadycznie w dokumentach, byli woźni szkolni. Pedel, bo tak wówczas określano dzisiejszego woźnego, otrzymywał mieszkanie służbowe w budynku szkolnym. Mieszkanie to, jedno z dwóch znajdujących się w szkole, składało się z trzech pokoi i kuchni (kierownik szkoły posiadał 5 pokoi i kuchnię). Pracownik ten odpowiadał za ład i porządek w szkole, sali gimnastycznej i wokół nich oraz pełnił funkcję stróża.
W 1920 roku o posadę te starał się Józef Bocer, od 17 stycznia 1922 roku do ok. 1926 roku jako pedel pracował Teofil Szukała, a od ok. 1926/1927 Krzyżostan Lepszy.
3.5. Trudności okresu międzywojennego.
Najważniejszym problemem po przywróceniu Wielenia Polsce była, jak już wielokrotnie zaznaczano, repolonizacja szkolnictwa. Zadanie to powierzono nowym, pełnym zapału, młodym nauczycielom skierowanym do pracy w tym nadgranicznym miasteczku. O ich zaangażowaniu w powierzone zadanie świadczy entuzjastyczny list - sprawozdanie, który przesłała do Inspektora Szkolnego w Czarnkowie Kazimierza Tokłowiczówna, pierwsza polska nauczycielka zatrudniona w szkole katolickiej w Wieleniu. List wysłany był 4 maja 1921 roku i dotyczył uroczystości związanych ze świętem 3 Maja. Oto fragmenty: "Co do wczorajszej uroczystości to z przyjemnością donieść mogę, że się nadzwyczajnie wszystko udało. W stosunkowo krótkim czasie wyuczyły się dzieci wierszyków i śpiewów, moje przemówienie też wypadło dość dobrze. Uczestników było ogromnie dużo. Przybraliśmy salę gimnastyczną w polskie barwy, a i ta wszystkich przybyłych pomieścić nie mogła... Po południu wyruszył pochód dzieci do Potrzebowa. Białe i czerwone chorągiewki po raz pierwszy swobodnie powiewały i towarzyszyły dziatwie naszej na przechadzce - radość była ogromna...". Należy dodać, że nauczycielka ta zatrudniona była w Wieleniu od 1 kwietnia 1920 roku i była to jej pierwsza praca w szkole po zdanym egzaminie dojrzałości. Zapał ten musiał przezwyciężyć nawet tak prozaiczne sprawy, jak mieszkanie w wynajmowanym, nieogrzewanym zimą pokoiku, za który trzeba było płacić ponad połowę pensji. Zimno doskwierało nauczycielom nie tylko w mieszkaniach, ale także w szkole.
Problemy z ogrzewaniem dużego budynku szkoły i sali gimnastycznej to zmartwienie kolejnych kierowników szkoły. Brak funduszy na zakup opału (szkoła była ogrzewana centralnym ogrzewaniem opalanym drewnem, a od drugiej połowy lat dwudziestych także koksem), brak kontyngentu na drewno ze strony Lasów Państwowych lub też opóźnione dostawy mokrego zresztą drewna, powodowały dość częste przerywanie zajęć szkolnych. Przerwy te trwały czasami nawet dwa tygodnie. Nie pomagały interwencje Inspektoratu Szkolnego w Czarnkowie, pisma słane przez kierownika do Dozoru Szkolnego oraz pisma tego ostatniego do władz miasta - magistrat tłumaczył się ogólnymi kłopotami finansowymi, Nadleśnictwo w Potrzebowicach zrzucało winę na niejasność aktów prawnych, które nakazują realizować określone deputaty drewna.
Niemniej uciążliwa była konieczność przeprowadzania, licznych w tak dużym budynku, remontów. Wymagał tego przeciekający dach, zepsute gromochrony, zepsuty kocioł centralnego ogrzewania, schody, butwiejące, bo nie odnawiane, liczne okna. Uruchomienia nieczynnych łazienek szkolnych (10 natrysków) domagały się władze szkolne ze względów sanitarnych. Wymienić należało zużyte linoleum, doprowadzić do sal, korytarzy i kancelarii światło elektryczne (w tym przypadku magistrat polecił kierownikowi wycięcie rur gazowych i ich odsprzedanie, a uzyskane pieniądze przeznaczyć na założenie instalacji elektrycznej).
Szkoła Powszechna w Wieleniu jako jedna z dwóch w powiecie posiadała pracownię robót ręcznych. Była to jednak spuścizna po czasach pruskich i wyposażenie pracowni wymagało odnowienia lub napraw. Zresztą i tak robili to wraz z uczniami sami nauczyciele. Nauczyciele również z własnych składek odnawiali sale lekcyjne i zakupywali potrzebne materiały. Niedofinansowanie szkolnictwa powszechnego przekładało się na brak podstawowych pomocy dydaktycznych. Te, które były, w większości również zakupiły jeszcze władze niemieckie. W 1936 roku w sprawozdaniu do Inspektoratu Szkolnego dyrektor Bystrowski wymienia posiadane przez szkołę nieliczne pomoce. Były to: mapa Polski fizyczna i polityczna, mapa Europy fizyczna, globus (jeden) i komplet obrazów historycznych, stare komplety "Ilustracji Szkolnych" dodatek do "Płomyka".
Pomocną w pracy szkoły powinna być biblioteka szkolna, której pozycje zastępowały często inne pomoce dydaktyczne. W pierwszych latach powojennych, biblioteki szkolne, które pozostały z czasów zaboru pruskiego w przeważającej większości nie nadawały się do użytku szkolnego. Sytuacja taka miała miejsce również w Wieleniu. W 1922 roku funkcjonowała co prawda biblioteka przy Szkole Powszechnej, ale zasoby jej pochodziły zapewne z czasów pruskich. W tym czasie funkcjonowały w mieście inne biblioteki (Towarzystwa Robotników, Młodzieży Żeńskiej, Towarzystwa Czytelni Ludowych), które wspomagały szkołę swoimi zasobami. Na temat zasobów biblioteki szkolnej, z której mogli korzystać uczniowie, pierwsze informacje pojawiają się w połowie lat dwudziestych. W roku szkolnym 1924/1925 biblioteka ta posiadała tylko 30 tomów. Stopniowo liczba ta rosła osiągając w roku 1937 liczbę 323 tomów (patrz Tabela 5.). Wydawać by się mogło, że są to niewielkie zasoby, jednakże jeśli porównamy je ze stanem posiadania bibliotek w dużych miastach, np. w Poznaniu, w którym na ucznia przypadało 0.5 tomu, biblioteka szkolna w Wieleniu, ze swoim 0,6 tomu na ucznia, nie wygląda tak fatalnie.
Oprócz książek szkolna biblioteka zaopatrywana była w czasopisma w formie prenumeraty. Znamy jeden tytuł - był to "Wiarus Nadnotecki".
W roku szkolnym 1936/1937 za działalność biblioteki odpowiadał Franciszek Jazy.
| Rok szkolny | Liczba tomów |
| 1924/1925 | 30 |
| 1925/1926 | 60 |
| 1926/1927 | 150 |
| 1927/1928 | 240 |
| 1928/1929 | 328 |
| 1935/1936 | 314 |
| 1936/1937 | 323 |
Poważnym problemem, który znacznie utrudniał realizację programów nauczania była nieobecność uczniów na lekcjach. W przypadku, gdy uczniowie sami opuszczali zajęcia, kierownik szkoły zwracał się do Policji o doprowadzenie ich do szkoły. Gorzej było, gdy była to nieobecność związana z trudnymi warunkami ekonomicznymi rodzin, które zmuszały uczniów, szczególnie tych starszych, do pracy zarobkowej. Największa absencja przypadała na okres prac polowych, stąd najbardziej traciły na tym dzieci wiejskie. Rodzice występowali do władz szkolnych o zwolnienie z obowiązku szkolnego dzieci, które ukończyły 4 lub 5 klas, uniemożliwiając im dalszą naukę.
4. Okupacja niemiecka (1939-1945).
Agresja niemiecka na Polskę w dniu 1 września 1939 roku przerwała na pięć i pół roku pracę polskiego szkolnictwa w województwie poznańskim. Tylko w niektórych miejscowościach podczas działań wojennych i na początku okupacji istniały jawne szkoły powszechne dla dzieci polskich (Wrzeszczyna). Nauczyciele, którzy pozostali po wybuchu wojny w miejscu swego zamieszkania, podjęli naukę z dziećmi w oparciu o stosowane do tej pory programy nauczania. Uruchomienie na krótki okres czasu polskiego szkolnictwa dało hitlerowcom okazję do przeprowadzenia rejestracji nauczycieli, których od początku uważali za element szczególnie niebezpieczny. Sytuacja ta nie trwała jednak długo. Szkoły tego typu zaczęto zamykać w listopadzie i grudniu 1939 roku. Ostatecznie zlikwidowano tę formę szkolnictwa dla dzieci polskich w marcu 1940 roku. Lokale szkół polskich przekazano szkołom i instytucjom niemieckim.
6 grudnia 1939 roku wyruszył z Wielenia pierwszy transport Polaków do Generalnego Gubernatorstwa, zorganizowany w ramach oczyszczania ziem włączonych do Rzeszy z żywiołu polskiego. Członkowie SA i SS w trakcie akcji zjawiali się w mieszkaniach wywożonych i nakazywali w przeciągu pół godziny spakować się i opuścić mieszkanie. Tego dnia nauczycielstwo wieleńskie poniosło pierwsze straty. Wraz z innymi wywiezione zostały nauczycielki Aniela Rajewska i Janina Jaśniaczyk. Z pozostałych przedwojennych nauczycieli - kierownik Bystrowski Michał (los nieznany) oraz Pelagia Dachtera (była więźniem obozu w Ravensbrück) , Czesława Scholowa oraz Franciszek Jazy wyjeżdżając na wakacje letnie nie powrócili do Wielenia. Aleksy Konek przeprowadził się do Pęckowa, skąd później został wywieziony do Generalnego Gubernatorstwa. W Wieleniu przebywali tylko Janina Krajewska, Stanisław Kubiak oraz Józef Markowski, który w roku 1943 wywieziony został z rodziną na prace do Niemiec. Na roboty przymusowe do Niemiec wywieziony był również Józef Jamrozik, który tam zginął tuż po wojnie.
W 1940 roku władze okupacyjne przystąpiły do organizowania specjalnych szkół niemieckich dla dzieci polskich. Program nauczania Öffentliche Polnische Volkschule - Publicznej Polskiej Szkoły Powszechnej określony został zgodnie z życzeniem Himmlera, który stwierdził, że celem czteroklasowej szkoły powszechnej ma być "proste liczenie do 500, napisanie własnego nazwiska, wpojenia zasady, że boskim nakazem jest posłuszeństwo wobec Niemców, uczciwość, pilność i grzeczność. Czytania nie uważam za konieczne".
Zgodnie z tą zasadą ustalono, że obowiązkowi szkolnemu podlegają dzieci od 9 do 14 lat, przy czym wskazane było wcześniejsze zwalnianie dzieci z tego obowiązku, zwłaszcza, gdy zajdzie potrzeba zatrudnienia ich w służbach pomocniczych. Czas nauki miał wynosić 2 godziny dziennie. Program obejmował naukę języka niemieckiego w zakresie niezbędnym do porozumiewania się bez względu na poprawność wymowy, pewne wiadomości z matematyki (cztery działania i elementy ułamków), trochę przyrody i geografii, rysunki oraz ćwiczenia w karności i porządku oraz zajęcia praktyczne, by przygotować dzieci do pracy w polu oraz stosownego zachowania się względem Niemców. W ramach realizacji takiego "programu nauczania" angażowano często dzieci do zbierania runa leśnego, ziół, kamieni, wybierania ziemniaków i buraków lub do wypasu bydła. W przypadku szkoły w Wieleniu dzieci brane były do prac prosto z zajęć lekcyjnych przez bauerów zza Noteci.
Szkoła niemiecka dla dzieci polskich w Wieleniu uruchomiona została w kwietniu 1940 roku. Początkowo mieściła się w budynku przy obecnej ulicy Kościuszki (w pobliżu kościoła). Dziewczynki i chłopcy uczyli się razem, później jednak ich rozdzielono, dziewczynki uczyła Niemka Hanmann, a chłopców emeryt kolejowy Dalke. W 1942 roku szkołę tę przeniesiono do małego skrzydła dawnej Szkoły Powszechnej. W dużym skrzydle funkcjonowała szkoła dla dzieci niemieckich. Strona polska boiska oddzielona była od niemieckiej siatką i drutem kolczastym. Dzieci polskie były znieważane przez swoich niemieckich rówieśników oraz nauczycieli, którzy bardzo często stosowali karę chłosty. Na teranie szkoły obowiązywał całkowity zakaz posługiwania się językiem polskim.
Atmosfera panująca w szkole, wynikająca przede wszystkim z wrogiego stosunku nauczycieli niemieckich do uczniów, powodowała, że rodzice niechętnie posyłali swoje dzieci na lekcje i wyszukiwali błahe powody do zwolnienia ich od tego obowiązku, na co zresztą Niemcy bardzo chętnie wyrażali zgodę. Szkoła niemiecka dla dzieci polskich w Wieleniu była jedną z siedmiu takich szkół na terenie przedwojennego powiatu czarnkowskiego w okresie ich funkcjonowania, czyli od 1940 do 1944 roku. Ostatni nabór dzieci polskich nastąpił 1 lipca 1944 roku. Zapisano wówczas 51 (21 dziewcząt i 30 chłopców) polskich dzieci z Wielenia, Jarynia, Bęglewa, Zawady i Łasek. Były to dzieci urodzone, z kilkoma wyjątkami, w roku 1935.
Polityka germanizacyjna okupanta hitlerowskiego na ziemiach wcielonych do Rzeszy miała odciąć pozostałych na tych ziemiach Polaków od dostępu do źródeł polskości, czyli do oświaty, kultury, sztuki i religii. Zakaz posługiwania się językiem polskim miał być dopełnieniem tej polityki. Jednakże okupanci nie zdawali sobie sprawy z siły ducha narodu polskiego. Zamknięcie polskich szkół i kościołów, eksterminacja nauczycieli i duchownych nie zniechęciła do trwania przy polskości. W obronie przed germanizacją rodzice podejmowali heroiczny trud obrony polskości swoich dzieci. Potajemnie uczono je czytania w domach, najczęściej z książeczek do nabożeństwa. Przebywający na miejscu nauczyciele nie pozostawali głusi na potrzebę kierowania konspiracyjnym nauczaniem dzieci i młodzieży.
Jak zaznaczono wyżej, spośród przedwojennych nauczycieli szkoły wieleńskiej, na miejscu przebywali Stanisław Kubiak, Janina Krajewska i Józef Markowski. W związku z trudnościami z rozwinięciem zorganizowanej działalności konspiracyjnej, nauczyciele ci korzystając z możliwości kontaktu z niektórymi dziećmi, dawali im instrukcje dotyczące materiału nauczania i metod nauki. Uczniowie w zasadzie pracowali samodzielnie, gdyż niemożliwa była stała i systematyczna kontrola ze strony nauczyciela. Taka forma nauki, którą można określić jako kierowane samokształcenie, wymagała od samych dzieci samozaparcia i świadomego działania, ale w warunkach wieleńskich była jedynym sposobem zdobywania minimalnych chociaż podstaw wiedzy i umiejętności.
Błyskawiczna ofensywa zimowa wojsk rosyjskich wywołała szybkie i bezładne wycofywanie się oddziałów niemieckich, które próbowały zajmować kolejne pozycje obronne. 18 stycznia 1945 roku przeszła przez Wieleń pierwsza fala niemieckiej ludności cywilnej ewakuowanej z ziem zagrożonych działaniami wojennymi. Kolejne dni wzmagają jeszcze ten ruch. Budynek szkolny, oprócz klas na parterze, piwnice i sala gimnastyczna zamienione zostały przez okupanta na magazyny umundurowania. W "gorących" dniach stycznia wojsko niemieckie zaczęło opróżniać magazyny, jednakże zbyt szybkie przesuwanie się frontu zmusiło Niemców do odwrotu i pozostawienia większości zapasów. Klasy na parterze zajęte zostały przez nocujących w Wieleniu uciekinierów. Do fali uchodźców w dniu 25 stycznia przyłączyła się także ludność niemiecka z Wielenia i okolicznych miejscowości. Uciekła także żona niemieckiego kierownika szkoły - Biefelda, zaciętego wroga Polaków, który został wcześniej powołany do wojska. Następne dni przyniosły krótkie i niezbyt zacięte walki między okopanymi na prawym brzegu Noteci, nielicznymi wojskami niemieckimi i posuwającymi się szybko czołówkami pancernymi nacierających Rosjan. Dnia 27 stycznia 1945 roku Wieleń był wolny.
5. Czasy PRL (1945-1989).
5.1. Organizacja szkolnictwa.
W miarę wyzwalania ziem polskich spod okupacji niemieckiej następowało dość szybkie uruchamianie szkół, najczęściej dzięki inicjatywom lokalnych społeczności. Proces ten odbywał się w warunkach ruiny materialnej szkolnictwa i dotkliwych strat kadrowych. Główne kierunki reformy systemu edukacyjnego i jego powiązania z zachodzącymi zmianami ustrojowymi zostały ustalone na Ogólnopolskim Zjeździe Oświatowym w Łodzi w czerwcu 1945 roku. Rezolucja Zjazdu stała się podstawą do opracowania reformy szkolnictwa. Projektowana struktura szkoły ogólnokształcącej przewidywała ośmioletnią jednolitą i obowiązkową szkołę powszechną i trzyletnie szkoły licealne. Pełna szkoła ogólnokształcąca (jedenastoletnia) obejmowała zatem trzy cykle programowe: początkowy (klasy I-V), średni niższy - gimnazjalny (klasy VI-VIII) oraz średni wyższy - licealny (klasy IX-XI).
Realizację tych założeń rozpoczęto natychmiast. Zniesiono trójstopniowość szkół powszechnych i wprowadzono jednolitą szkołę powszechną, umożliwiającą dzieciom przechodzenie ze szkoły niżej zorganizowanej do szkoły o wyższym stopniu organizacji.
Dalszym krokiem ku realizacji zasady szkoły jednolitej było zrównanie programu nauczania siódmej klasy szkoły powszechnej i pierwszej klasy gimnazjum, co umożliwiało absolwentom siódmej klasy szkoły powszechnej podejmowanie nauki w drugiej klasie gimnazjum. Rezultatem tych zmian było skrócenie nauki w gimnazjach ogólnokształcących i zawodowych do 3 lat. Przyjmując za najważniejszą kwestię udostępnienia nauczania podstawowego całej młodzieży, proces zakładania 8-klasowych szkół powszechnych ograniczono do większych miast i wybranych powiatów, dysponujących kadrą nauczycielską i warunkami lokalowymi. Warunki takie spełniała Publiczna Szkoła Powszechna w Wieleniu n/Notecią. W wyniku starań kierownictwa szkoły, władze oświatowe wyraziły zgodę, między innymi z uwagi na to, że w Wieleniu nie było szkoły średniej, na otwarcie klasy ósmej. Z początkiem roku szkolnego 1947/48 naukę w klasie ósmej rozpoczęło 16 uczniów. W roku następnym, z powodu zbyt małej liczby uczniów ósmej klasy już nie uruchamiano, nieliczni, chętni uczniowie dojeżdżali do Trzcianki.
Trudna sytuacja kadrowa w oświacie, brak funduszy na rozbudowę sieci szkół przewidzianych we wspomnianej reformie oraz rosnące potrzeby gospodarcze, które wymagały, by w krótkim czasie do fabryk i zakładów pracy trafili robotnicy wykwalifikowani, sprawiły, że w 1948 roku wprowadzone zostały zmiany ustrojowe w systemie szkolnictwa. Wprowadzono siedmioklasową szkołę podstawową i czteroklasowe liceum ogólnokształcące. Szkoła podstawowa i liceum ogólnokształcące zostały powiązane w jedenastoletnią szkołę ogólnokształcącą.
Ważne następstwa dla funkcjonowania systemu szkolnego miały decyzje podjęte w 1956 roku: wydłużenie obowiązku szkolnego do 16 roku życia i uznanie za obowiązkowe ukończenie 7 klas szkoły podstawowej. Zniesiono również egzaminy promocyjne i egzaminy końcowe w szkołach podstawowych, obowiązujące od roku szkolnego 1948/1949.
W latach 1961-1973 szkolnictwo przeszło pierwszą gruntowną i całościową reformę po 1945 roku. Nowa reforma szkolna, zapoczątkowana ustawą sejmową z 15 lipca 1961, wprowadziła 8-klasową szkołę podstawową. Przedłużenie o jeden rok nauki w szkole podstawowej miało umożliwić rozłożenie materiału nauczania na dłuższy okres, a tym samym zmniejszyć zjawisko drugoroczności. Ustawa przedłużała obowiązek szkolny do 17 roku życia. Potwierdziła zasady jednolitości, bezpłatności, publiczności i świeckości instytucji edukacyjnych.
W 1971 rozpoczęto prace nad nowym modelem systemu edukacyjnego, który miał zagwarantować m.in. powszechne wykształcenie średnie. Uchwała sejmu z 1973 zapowiadała utworzenie 10-letniej średniej szkoły ogólnokształcącej, jednolitej pod względem programowym, na której będą oparte szkoły zawodowe oraz 2-letnie szkoły specjalizacji kierunkowej, przygotowujące do studiów wyższych. W celu podniesienia poziomu pracy szkół wiejskich zalecono organizowanie zbiorczych szkół gminnych. Reforma ta budziła dyskusje i natrafiła na przeszkodę w pogarszającej się sytuacji ekonomicznej i społecznej państwa. W 1982 roku Sejm uchwalił uchylenie uchwały z 1973 roku, tym samym powrócono do poprzedniego ustroju szkolnego.
5.2. Funkcjonowanie szkoły w Wieleniu.
5.2.1. Trudne początki.
Wyzwolenie Wielenia w końcu stycznia 1945 roku nie oznaczało, że możliwe będzie natychmiastowe uruchomienie szkoły. Jak już wspomniano, budynek szkoły oraz sala gimnastyczna pod koniec okupacji pełniły funkcje magazynu umundurowania oraz noclegowni dla uciekającej niemieckiej ludności cywilnej. Po wyzwoleniu przeznaczenie budynku szkoły i sali gimnastycznej nie zmieniło się, z tym, że nocowali w szkole tzw. okopnicy, czyli ludzie sprowadzeni przez Rosjan do prac przyfrontowych. Dopiero na przełomie lutego i marca rosyjska komendantura wojskowa wyraziła zgodę na użytkowanie lewego skrzydła budynku w celach szkolnych.
W dniu 15 lutego 1945 roku Burmistrz Wielenia w imieniu Zarządu Miejskiego powierzył organizowanie szkolnictwa powszechnego w Wieleniu Stanisławowi Kubiakowi, który w dniach 20 - 21 lutego przeprowadził zapisy dzieci do szkoły. Po uporządkowaniu pięciu wolnych klas w lewym skrzydle, ustawieniu w nich znalezionego sprzętu szkolnego, budynek mógł ponownie służyć do celów szkolnych, tym bardziej, że podczas działań wojennych nie został uszkodzony, za wyjątkiem kilku metrów kwadratowych dachu roztrzaskanego pociskami karabinów maszynowych. Starania pierwszego powojennego kierownika szkoły - Stanisława Kubiaka - znacząco wspierała Rada Szkolna utworzona na wzór przedwojennej Rady Szkolnej Miejscowej, w składzie: Władysław Wierzchacz - burmistrz, Stanisław Kubiak - kierownik szkoły, ksiądz Marian Kowalewski - proboszcz, Janina Krajewska - nauczycielka, Szczepan Kowalewski - obywatel, Stanisław Borczyk oraz Jechalik.
Publiczna Szkoła Powszechna w Wieleniu n/Notecią rozpoczęła swą pracę w dniu 12 marca 1945 roku. Uroczystości inaugurujące rok szkolny rozpoczęły się o godzinie 900 nabożeństwem w kaplicy na Ostrowiu (kościół parafialny również był zamieniony w magazyn). Po nabożeństwie uczniowie przeszli do odświętnie ubranej szkoły, w której odbyła się uroczystość szkolna (deklamacje, inscenizacje oraz przemówienie organizatora - Stanisława Kubiaka). Następnego dnia 357 uczniów według umiejętności przydzielono do poszczególnych klas - utworzono 4 klasy pierwsze, 2 drugie i 1 trzecią. Klasy te były bardzo liczebne (patrz Tabela 6.), tworzyły je w dużej mierze dzieci jedenasto-, dwunasto- i trzynastoletnie, które w wyniku wojny i działań okupanta pozbawione były dostępu do nauki i w znacznej ilości nie potrafiły czytać i pisać. Skrócony rok szkolny 1944/1945 zakończył się w dniu 15 lipca 1945 roku. Następny rok szkolny rozpoczęto naukę z klasami I-VI, a po przeprowadzeniu opóźnionej klasyfikacji od 15 października także z klasą VII.
Pracę nielicznego jeszcze grona nauczycielskiego znacząco utrudniały braki sprzętu szkolnego i pomocy naukowych. Zniszczenia wojenne w tym zakresie Stanisław Kubiak opisywał tymi słowami: Prawie wszystkie pomoce naukowe zostały zniszczone, jak również przepadła cała biblioteka uczniowska oraz wszelkie "Księgi ocen". Zniszczono również część ławek szkolnych i tablic, tak, że przy organizowaniu nauczania napotykano na wielkie trudności. Po okupancie zostało w szafach kilka map i obrazów niemieckich oraz bryły do nauczania geometrii i kilka naczyń szklanych do nauki fizyki... Pierwsze czytanki dla dzieci dotarły do szkoły 7 maja 1945 roku. Były to cienkie zeszyciki zawierające część elementarza oraz czytanek dla klas II i III. Z powodu braku pieniądza w obiegu, uczniowie płacili za nie tzw. naturaliami, czyli jajkami, masłem, słoniną, mąką i cukrem. Pomoce naukowe we własnym zakresie lub przy pomocy uczniów i ich rodziców wyrabiali sami nauczyciele. Organizowano nawet specjalistyczne kursy, które miały wesprzeć nauczycieli w tym zakresie. Również w Wieleniu w dniach 5-10 listopada 1945 roku, pod kierunkiem Józefa Markowskiego, nauczyciela zajęć praktycznych w tutejszej szkole, nauczyciele z całego powiatu uczyli się wytwarzać niezbędne pomoce naukowe.
W pierwszych latach powojennych ustrój szkolnictwa i programy nauczania ulegały nieznacznym tylko modyfikacjom. Podstawą nauczania pozostały programy przedwojenne. Obowiązywały też dawne podręczniki. W 1945 przeprowadzono niewielkie zmiany w materiale nauczania języka polskiego, dodając m.in. tematykę lat wojny i okupacji oraz życia współczesnego. W programie nauczania historii uwzględniono zagadnienia rozwoju społecznego i gospodarczego Polski oraz ruchów chłopskich i robotniczych. Do szkoły powszechnej wprowadzono naukę języka obcego (w Wieleniu był to język francuski). Mimo zerwania konkordatu ze Stolicą Apostolską, nauka religii była nadal obowiązkowa we wszystkich szkołach publicznych oraz prywatnych, korzystających z dotacji państwowych lub samorządowych. W Szkole Powszechnej w Wieleniu nauki tego przedmiotu udzielali kolejni miejscowi proboszczowie.
Znacznym utrudnieniem dla funkcjonowania szkoły miały ciągłe migracje ludności. Uczniowie przemieszczali się wraz z rodzicami, opuszczając szkołę w trakcie roku szkolnego. W tym czasie bardzo często zmieniali się również nauczyciele. Przenoszeni byli służbowo lub na własną prośbę do innych miejscowości, niektórzy zaś rezygnowali z powodu niskich poborów. Dużym problemem były braki w zakresie wykwalifikowanej kadry nauczycielskiej, którą zastępowano czasowo niewykwalifikowaną nauczycielską siłą pomocniczą.
Na skutek kilkuletniej okupacji znaczna część młodzieży pozbawiona była możliwości uczenia się w szkole. Aby naprawić szkody jakie przez to poniosła, przy szkole organizowano kursy dokształcające z zakresu siedmiu klas dla młodzieży pozaszkolnej. Zgłaszających się podzielono według klas ukończonych przed wojną na dwie grupy - wyższą i niższą. Nauka rozpoczęła się 12 kwietnia 1945 roku i odbywała się po południu w wymiarze 18 godzin tygodniowo. W dniach 17 i 18 grudnia odbył się egzamin końcowy dla grupy wyższej, która w całości (23 osoby) zdała z pomyślnym wynikiem, otrzymując świadectwo ukończenia szkoły siedmioklasowej. Podobny egzamin zdawała grupa młodsza (24 słuchaczy) w dniach 3-4 czerwca 1946 roku. Zakończył się on wynikiem pozytywnym dla wszystkich zdających. Podobny kurs zorganizowano również w roku szkolnym 1946/1947, do którego przystąpiło 39 słuchaczy kursu. Egzamin końcowy zdało 31 osób.
Spośród codziennych problemów, z którymi przyszło się borykać władzom szkolnym w Wieleniu, bardzo uciążliwe okazały się braki w zaopatrzeniu w opał. Sroga zima na przełomie 1946/1947 roku - mrozy trwały nieprzerwanie od grudnia do końca marca, spowodowała, że szkoła musiała zawiesić działanie w dniach od 16 lutego do 4 marca 1947 roku. Wkrótce potem nastąpiły gwałtowne roztopy, które spowodowały powodzie. Piętrząca się kra na Noteci zagroziła również mostowi w Wieleniu. Dopiero przybycie wojska, które ładunkami wybuchowymi kruszyło lód, uratowało most przed zniszczeniem. Uczniowie szkoły czynnie włączyli się w zbiórkę dla powodzian - zebrali 1610 zł, które przekazano miejskiemu komitetowi niesienia pomocy powodzianom.
Szczególną wagę, w pierwszych latach po wojnie, kładziono na działania zmierzające do ograniczenia chorób zakaźnych oraz dbałość o higienę i rozwój fizyczny dzieci. Na przełomie maja i czerwca 1947 roku, w związku z zarządzeniem Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego, nauczyciele Szkoły Powszechnej w Wieleniu przeprowadzili badania stanu fizycznego poszczególnych dzieci. Badania te miały być wstępem do określenia stanu zdrowia dzieci polskich po wojnie. W dniach 26 i 30 listopada oraz 6 grudnia 1948 roku uczniowie szkoły w Wieleniu poddani zostali darmowym szczepieniom przeciwko gruźlicy. Szczepienie to przeprowadzone było przez ekipę duńskiego Czerwonego Krzyża z ramienia Organizacji Narodów Zjednoczonych i obejmowało dzieci i młodzież od 2 do 18 roku życia.
Trudne warunki ekonomiczne panujące w wielu wieleńskich rodzinach, wynikające z ogólnych braków w zaopatrzeniu, drożyzny artykułów żywnościowych oraz braku środków na ich zakup, były przyczyną, że niektóre dzieci przychodziły do szkoły głodne. Aby temu zapobiec wiosną 1946 roku przy szkole utworzono Koło Opieki Rodzicielskiej. Dzięki staraniom członków Koła uzyskano pomoc Zarządu Miejskiego w postaci 2500 kilogramów żyta, natomiast od Inspektoratu Szkolnego w Czarnkowie środki pieniężne, które przeznaczono na dokarmianie 97 dzieci. Uczniowie ci przed rozpoczęciem nauki otrzymywali zupę mleczną oraz kawałek chleba.
Mimo wymienionych braków i trudności wszyscy cieszyli się z możliwości pracy i nauki w polskiej szkole. Radość tę w sposób szczególny wyrażali wszyscy w trakcie uroczystości szkolnych związanych ze świętami narodowymi i państwowymi. Pochody, manifestacje, akademie przygotowywane nie tylko dla szkoły, ale i dla środowiska, jednoczyły wszystkich wokół szkoły i jej problemów.
Podsumowując trudny czas pierwszych lat powojennych należy zaznaczyć, że wysiłkiem całego społeczeństwa pokonano wszelkie braki i niedostatki. Priorytetem była odbudowa kraju. Priorytetem było także młode pokolenie, które dzięki olbrzymiemu zapałowi oraz często bezinteresownej pomocy nauczycieli, zdołało nadrobić zaległości lat okupacji.
5.2.2. Czasy władzy ludowej.
Plany tworzenia szkół ośmioklasowych udało się zrealizować w Wieleniu tylko w roku szkolnym 1947/1948, w latach następnych, aż do kolejnej reformy z 1961 roku szkoła w Wieleniu funkcjonowała jako siedmioklasowa. Od roku szkolnego 1948/1949 szkoła otrzymała nową nazwę - Szkoła Ogólnokształcąca Stopnia Podstawowego w Wieleniu n/Notecią. Natomiast od 1952 roku na świadectwach szkolnych pojawia się nazwa Szkoła Podstawowa w Wieleniu n/Notecią. Założenia reformy oświaty z 1961 roku realizowane były stopniowo w kolejnych latach. Klasa VIII została wprowadzona do szkoły od 1 września 1966 roku. Przejście na ośmioletnie nauczanie odbyło się w ciągu dwóch lat. W czerwcu 1966 roku, po ukończeniu klasy VII, ponad połowa uczniów skierowana została do dalszej nauki w szkołach zawodowych (w roku tym nabór do liceów ogólnokształcących był wstrzymany), pozostali (w Wieleniu 33 uczniów) kontynuowali naukę w roku szkolnym 1966/67 w klasie VIII szkoły podstawowej. Nowy model administracyjny wprowadzany od 1971 roku znalazł swoje odbicie także w organizacji oświaty. Z dniem 1 stycznia 1973 roku na terenie gminy Wieleń utworzono Zbiorczą Szkołę Gminną. W jej skład weszły cztery szkoły ośmioklasowe: Szkoła Podstawowa w Wieleniu z filią we Wrzeszczynie, Szkoła Podstawowa w Miałach, Szkoła Podstawowa w Rosku oraz Szkoła Podstawowa w Gulczu z filią w Mikołajewie. Reforma administracyjna kraju przeprowadzona w 1976 roku, w wyniku której utworzono z dniem 1 stycznia 1977 roku jedną gminę Wieleń (połączenie gmin Wieleń i Wieleń Północny), wpłynęła również na strukturę miejscowego szkolnictwa. Utworzona została jedna Zbiorcza Szkoła Gminna z siedzibą w Szkole Podstawowej nr 1 w Wieleniu. 12 października 1978 roku szkoła ta otrzymała imię pułkownika A. N. Paszkowa. Pod taką nazwą szkoła działała prawie do końca lat osiemdziesiątych. Od 1 września 1981 roku przy szkole powstały klasy specjalne dla dzieci z upośledzeniem umysłowym. Dla dzieci tych z dniem 1 września 1987 roku utworzono odrębną Szkołę Podstawową nr 3 Specjalną w Wieleniu. W 1984 roku zlikwidowano szkoły zbiorcze tak, że w kolejnych latach Szkoła Podstawowa nr 1 w Wieleniu była jednostką samodzielną podlegającą wraz z innymi placówkami oświatowymi gminy Inspektorowi Oświaty i Wychowania, kierującemu Zespołem Ekonomiczno-Administracyjnym Szkół Miasta i Gminy Wieleń.
5.3. Kierownictwo szkoły.
Organizatorem i pierwszym kierownikiem Publicznej Szkoły Powszechnej w Wieleniu był Stanisław Kubiak. Co prawda 18 maja 1945 roku funkcję kierownika powierzono Antoniemu Pacholikowi, jednakże już 5 czerwca tego roku powołano go na stanowisko podinspektora szkolnego w Inspektoracie Szkolnym w Czarnkowie. W związku z tym, że Pacholik do Inspektoratu został delegowany, w jego zastępstwie stanowisko kierownika szkoły powierzono ponownie Stanisławowi Kubiakowi. Taki stan tymczasowy utrzymywał się przez dość długi czas, jeszcze w roku szkolnym 1952/53 w dokumentacji szkolnej Stanisław Kubiak wymieniany jest jako p.o. kierownika szkoły. Mimo stale zwiększającej się liczby uczniów, oddziałów i nauczycieli Stanisław Kubiak samodzielnie kierował szkołą do roku szkolnego 1966/67, w którym władze wyraziły zgodę na utworzenie stanowiska zastępcy kierownika, powierzając je Zdzisławowi Furierowi. Stanisław Kubiak przeszedł na emeryturę z dniem 31 sierpnia 1969 roku. Zdzisław Furier, nowy kierownik szkoły od 1 września 1969 roku, na swojego zastępcę powołał Czesława Rutę, jednakże w związku z przeniesieniem tegoż do Komitetu Powiatowego PZPR w Czarnkowie, z dniem 28 listopada 1969 roku stanowisko zastępcy kierownika powierzył Aleksandrze Tomczak. W 1972 roku nastąpiła zmiana nazwy funkcji kierownika na dyrektora szkoły i odpowiednio zastępcy kierownika na zastępcę dyrektora. Z dniem 1 stycznia 1973 roku Zdzisławowi Furierowi powierzono stanowisko dyrektora zbiorczej Szkoły Gminnej, jego zastępcą została Aleksandra Tomczak (po wyjściu za mąż - Dolatkowska). Utworzono wówczas stanowisko drugiego zastępcy dyrektora, powierzając je Stanisławowi Kozie. Stan taki przetrwał do 1 stycznia 1977 roku, kiedy to po utworzeniu Zbiorczej Szkoły Gminnej Zdzisław Furier został Gminnym Dyrektorem Szkół. Jego zastępcą został Jerzy Janecki (od 18 sierpnia 1976 roku zastąpił Aleksandrę Dolatkowską na stanowisku zastępcy dyrektora Szkoły Gminnej), stanowisko II zastępcy powierzono Stanisławowi Kozie (Kornackiemu), natomiast III zastępcą został Stefan Smoliński. Z końcem roku szkolnego 1977/78 zakończyła działalność filialna szkoła w Białej, funkcjonuje w dalszym ciągu filia we Wrzeszczynie. Z dniem 31 sierpnia 1978 roku zlikwidowano także stanowisko zastępcy dyrektora, które sprawował Stefan Smoliński. Z dniem 1 września 1981 roku w związku ze wzrostem liczby oddziałów w szkole (z klasami specjalnymi było ich 31) utworzono dwa dodatkowe stanowiska zastępców dyrektora szkoły, powierzając je Katarzynie Kroll i Stefanowi Smolińskiemu. Stanisławowi Kornackiemu z dniem 1 września 1982 roku powierzono funkcję kierownika Szkoły Specjalnej nr 3, utworzonej przy Szkole Podstawowej nr 1. Na stanowisku tym pracował do 31 sierpnia 1984 roku. Z końcem 1984 roku wraz z likwidacją szkół zbiorczych nastąpiły ważne zmiany kadrowe. Na emeryturę przeszedł Zdzisław Furier, wcześniej, bo od 1 września 1984 r. Jerzy Janecki objął stanowisko Inspektora Szkolnego. Nowym dyrektorem samodzielnej Szkoły Podstawowej nr 1 w Wieleniu z dniem 20 lutego 1985 roku został Stefan Smoliński. W szkole istniały również dwa stanowiska zastępców dyrektora - powierzono je Grażynie Bartkowiak i Katarzynie Kroll. W związku z problemami zdrowotnymi Stefan Smoliński z dniem 1 września 1985 roku czasowo zrezygnował ze stanowiska, wrócił na nie w grudniu 1986 roku. Na czas jego nieobecności stanowisko dyrektora powierzono Grażynie Bartkowiak, która na zastępców powołała Katarzynę Kroll i Janinę Puchowską. Stefan Smoliński definitywnie zrezygnował ze stanowiska dyrektora z dniem 31 sierpnia 1987 roku. Od 1 września tego roku stanowisko dyrektora szkoły powierzono ponownie Grażynie Bartkowiak z tymi samymi zastępcami. Kolejna zmiana nastąpiła po rezygnacji wyżej wymienionych. Z dniem 1 września 1988 roku dyrektorem Szkoły Podstawowej nr 1 został Zbigniew Szuliński, a jego zastępcami Maria Libera i Tadeusz Borczyk.
5.4. Uczniowie.
Pierwsze miesiące powojenne, to przede wszystkim czasy olbrzymich migracji ludności. Wieleń położony na pograniczu między ziemiami rdzennie polskimi i ziemiami, które Polska otrzymała mocą porozumień zawartych w Poczdamie, szczególnie odczuł skutki przemieszczania się tysięcy ludzi. Jedni wracali z robót przymusowych, na które zostali wywiezieni z rodzinami w czasie okupacji, inni wędrowali na zachód w celu osiedlenia się na Ziemiach Odzyskanych. Wędrowały całe rodziny, w związku z tym nawet ci, którzy czasowo zatrzymywali się w miasteczku nad Notecią, posyłali swoje dzieci do miejscowej szkoły, po czym po kilku tygodniach, lub miesiącach przenosili się na wskazane przez urząd repatriacyjny miejsce, czasami sami znajdowali jeszcze nie zajęte domy poniemieckie i opuszczali Wieleń. Skutkiem tych migracji były bardzo duże zmiany w liczebności uczniów w ciągu roku szkolnego. Toteż dostępne źródła podają różne liczby uczniów. Różnice te powodują spore trudności w określeniu liczebności uczniów szkoły wieleńskiej. Dane zawarte w Tabeli 8. oraz w Aneksie 4. dotyczą w zdecydowanej większości informacji pochodzących z końca roku szkolnego. Tylko niektóre z nich dotyczą stanu liczbowego uczniów z początku roku lub z miesięcy w trakcie roku.
Jak już wspomniano Szkoła Powszechna w Wieleniu rozpoczęła pracę w dniu 12 marca 1945 roku. W dniu tym zapisanych było 357 uczniów przydzielonych do klas od I do III w zależności od poziomu ich edukacji przedwojennej. W przeciągu czterech miesięcy nauki część uczniów bardziej zaawansowanych otrzymała promocję do kolejnych klas. W związku z tym we wrześniu 1945 roku utworzono już 9 klas od I do VI. Po dokonaniu dodatkowej klasyfikacji od października tego roku uruchomiono także klasę VII. Jedyna klasa VIII utworzona została w roku szkolnym 1947/48, jednakże ze względu na małą liczebność oraz przeniesienie się części uczniów do szkół gimnazjalnych w Trzciance i Czarnkowie, w kolejnym roku szkolnym klasy takiej nie utworzono.
Od roku 1948 do 1966 szkoła w Wieleniu jest siedmioklasową szkołą zbiorczą. Do siódmej klasy w Wieleniu uczęszczają dzieci kończące klasę szóstą w szkole we Wrzeszczynie. Od 1966 roku szkoła Podstawowa w Wieleniu staje się ośmiolatką i jako taka funkcjonuje już do 1999 roku. Znaczny wzrost ilości dzieci, związany z wyżem powojennym, rozpoczyna się w drugiej połowie lat pięćdziesiątych. Przeładowane klasy liczące czasami ponad pięćdziesięciu uczniów znacząco obniżały poziom kształcenia, czego efektem była wzrastająca w zastraszającym tempie drugoroczność uczniów. Wprowadzenie ośmiolatki miało z jednej strony odciążyć przeładowane programy nauczania i tym samym przyczynić się do zmniejszenia zjawiska powtarzania klasy, z drugiej strony miało zapewnić utrzymanie dużej ilości dzieci, mimo zbliżającego się niżu demograficznego drugiej połowy lat sześćdziesiątych.
Rok 1973 rozpoczyna nowy okres w historii szkoły w Wieleniu. Z dniem 1 stycznia 1973 roku szkoła ta staje się częścią Zbiorczej Szkoły Gminnej. Od tego roku do Wielenia włączeni zostają uczniowie kończący klasę IV szkoły filialnej we Wrzeszczynie, podobne rozwiązanie wprowadzono również w związku ze szkołą filialną w Białej. Uczniowie tej ostatniej (z Białej i Mężyka), po jej likwidacji są dowożeni do szkoły w Wieleniu. Rozwiązanie takie poprawia nieco w latach 1974-1975 sytuację ilości uczniów w szkole macierzystej w Wieleniu. Wraz z początkiem lat osiemdziesiątych stopniowo zaczyna wzrastać liczba uczniów uczęszczających do Szkoły Podstawowej nr 1 w Wieleniu. W roku szkolnym 1987/88 ilość uczniów osiąga najwyższy pułap w dotychczasowej historii szkoły - do klasy I-VIII uczęszcza 802 dzieci (bez OS).
| Rok szkolny | Klasy I | Klasy II | Klasy III | Klasy IV | Klasy V | Klasy VI | Klasy VII | Klasy VIII | Razem I-VI | Razem I-VIII | Oddział Specjalny | Razem szkoła |
| 1944/1945 | 203 | 104 | 50 | - | - | - | - | - | 357 | 357 | - | 357 |
| 1945/1946 | 64 | 93 | 47 | 45 | 39 | 28 | 15 | - | 316 | 331 | - | 331 |
| 1946/1947 | 61 | 65 | 77 | 48 | 39 | 25 | 24 | - | 315 | 339 | - | 339 |
| 1947/1948 | 63 | 59 | 74 | 65 | 48 | 26 | 25 | 16 | 335 | 376 | - | 376 |
| 1948/1949 | 54 | 55 | 64 | 72 | 59 | 34 | 25 | - | 338 | 363 | - | 363 |
| 1949/1950 | 44 | 54 | 53 | 61 | 70 | 52 | 25 | - | 334 | 359 | - | 359 |
| 1950/1951 | 41 | 46 | 48 | 48 | 56 | 54 | 42 | - | 293 | 335 | - | 335 |
| 1951/1952 | 35 | 39 | 48 | 49 | 55 | 43 | 53 | - | 269 | 322 | - | 322 |
| 1952/1953 | 45 | 38 | 39 | 45 | 49 | 45 | 44 | - | 261 | 305 | - | 305 |
| 1953/1954 | 73 | 47 | 42 | 41 | 50 | 47 | 43 | - | 300 | 343 | - | 343 |
| 1954/1955 | 81 | 74 | 48 | 41 | 42 | 46 | 39 | - | 332 | 371 | - | 371 |
| 1955/1956 | 81 | 84 | 78 | 52 | 36 | 48 | 32 | - | 379 | 411 | - | 411 |
| 1956/1957 | 86 | 79 | 93 | 66 | 50 | 33 | 38 | - | 407 | 445 | - | 445 |
| 1957/1958 | 90 | 84 | 80 | 94 | 70 | 47 | 30 | - | 465 | 495 | - | 495 |
| 1958/1959 | 103 | 85 | 80 | 85 | 85 | 75 | 36 | - | 513 | 549 | - | 549 |
| 1959/1960 | 94 | 100 | 92 | 82 | 88 | 81 | 61 | - | 537 | 598 | - | 598 |
| 1960/1961 | 98 | 93 | 99 | 95 | 83 | 88 | 71 | - | 556 | 627 | - | 627 |
| 1961/1962 | 95 | 96 | 90 | 98 | 88 | 86 | 64 | - | 553 | 617 | - | 617 |
| 1962/1963 | 107 | 93 | 98 | 87 | 113 | 77 | 74 | - | 575 | 649 | - | 649 |
| 1963/1964 | 102 | 103 | 93 | 95 | 104 | 97 | 65 | - | 594 | 659 | - | 659 |
| 1964/1965 | 86 | 102 | 105 | 86 | 96 | 98 | 76 | - | 573 | 649 | - | 649 |
| 1965/1966 | 93 | 83 | 106 | 107 | 89 | 93 | 85 | - | 571 | 656 | - | 656 |
| 1966/1967 | 89 | 94 | 90 | 105 | 109 | 90 | 91 | 33 | 577 | 701 | - | 701 |
| 1967/1968 | 63 | 95 | 90 | 89 | 121 | 98 | 93 | 60 | 556 | 709 | - | 709 |
| 1968/1969 | 91 | 70 | 91 | 88 | 102 | 117 | 95 | 70 | 559 | 724 | - | 724 |
| 1969/1970 | 84 | 93 | 69 | 92 | 95 | 90 | 104 | 82 | 523 | 709 | - | 709 |
| 1970/1971 | 69 | 87 | 92 | 54 | 98 | 82 | 83 | 92 | 482 | 657 | - | 657 |
| 1971/1972 | 62 | 73 | 89 | 82 | 73 | 91 | 77 | 72 | 470 | 619 | - | 619 |
| 1972/1973 | 70 | 68 | 71 | 89 | 84 | 77 | 88 | 66 | 459 | 613 | - | 613 |
| 1973/1974 | 65 | 74 | 65 | 72 | 114 | 105 | 94 | 97 | 495 | 686 | - | 686 |
| 1974/1975 | 73 | 74 | 76 | 63 | 85 | 127 | 100 | 93 | 498 | 691 | - | 691 |
| 1975/1976 | 72 | 72 | 75 | 75 | 74 | 83 | 133 | 93 | 451 | 677 | - | 677 |
| 1976/1977 | 87 | 73 | 74 | 74 | 92 | 71 | 85 | 126 | 471 | 682 | - | 682 |
| 1977/1978 | 67 | 85 | 72 | 70 | 85 | 87 | 68 | 79 | 466 | 613 | - | 613 |
| 1978/1979 | 79 | 70 | 87 | 83 | 86 | 86 | 83 | 65 | 491 | 639 | - | 639 |
| 1979/1980 | 85 | 79 | 69 | 87 | 97 | 80 | 86 | 78 | 497 | 661 | - | 661 |
| 1980/1981 | 73 | 85 | 77 | 74 | 90 | 87 | 82 | 75 | 486 | 643 | - | 643 |
| 1981/1982 | 108 | 71 | 79 | 88 | 78 | 81 | 92 | 64 | 505 | 661 | 32 | 693 |
| 1982/1983 | 99 | 107 | 71 | 92 | 84 | 74 | 81 | 82 | 527 | 690 | 44 | 734 |
| 1983/1984 | 100 | 103 | 104 | 85 | 93 | 91 | 63 | 72 | 576 | 711 | 43 | 754 |
| 1984/1985 | 93 | 95 | 97 | 110 | 90 | 97 | 82 | 54 | 582 | 718 | 39 | 757 |
| 1985/1986 | 110 | 90 | 93 | 98 | 110 | 91 | 84 | 83 | 592 | 759 | 42 | 801 |
| 1986/1987 | 99 | 108 | 88 | 99 | 110 | 112 | 87 | 78 | 616 | 781 | 41 | 822 |
| 1987/1988 | 105 | 95 | 107 | 84 | 109 | 110 | 108 | 84 | 610 | 802 | - | 802 |
| 1988/1989 | 95 | 95 | 95 | 112 | 86 | 114 | 100 | 103 | 597 | 800 | - | 800 |
Wzrastająca, z niewielkimi wahnięciami, ilość dzieci pobierających naukę w szkole wieleńskiej nie przekładała się automatycznie na wzrost liczby oddziałów w szkole. Do końca lat pięćdziesiątych stałą niemalże zasadą były klasy liczące ponad 40 uczniów. Zdarzały się także klasy liczące ponad 50 uczniów. Nakaz dzielenia tak licznych klas władze szkolne wydały dopiero od roku szkolnego 1960/61. Lata sześćdziesiąte przynoszą zmniejszenie liczebności klas, zarządzenie Ministerstwa Oświaty z 1965 roku reguluje tę sprawę określając maksymalną liczbę uczniów w klasie - nie może ona przekraczać 40. Kolejna dekada charakteryzuje się już przewagą klas o liczbie uczniów poniżej 30.
Ilość uczniów w klasach nie była równoznaczna z ilością promocji. Lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte charakteryzują się tym, że częstokroć prawie 1/6 uczniów nie otrzymuje promocji do wyższej klasy. Efekt był taki, że częstym zjawiskiem było zmniejszanie ilości klas poprzez podział najmniej licznej. Zjawisko drugoroczności częściowo udało się ograniczyć dzięki wprowadzeniu ośmiolatki. Szczególny nacisk władz szkolnych na zmniejszenie liczby uczniów nie otrzymujących promocji nasilił się od połowy lat siedemdziesiątych. Propaganda sukcesu epoki gierkowskiej dosięgła również oświaty.
Na ilość uczniów duży wpływ miał zasięg obwodu szkolnego. Obwód Szkoły Podstawowej w Wieleniu na przestrzeni czterdziestu pięciu lat po wojnie uległ zmianie w niewielkim stopniu. Tabela 8. obrazuje obszar, z którego uczniowie uczęszczali do szkoły w Wieleniu do roku 1966. W 1945 roku do obwodu szkoły wieleńskiej należały oprócz miasta, Bęglewo, Brzeźno, Potrzebowice i Łaski. Z powodu nieczynnej jeszcze szkoły w Drawskim Młynie, w której obwodzie znajdowały się Jaryń i Zawada, uczniowie z tych miejscowości uczęszczali do szkoły w Wieleniu. Jaryń znalazł się w obwodzie szkolnym wieleńskim w 1958 roku i w krótkim czasie liczba dzieci z tej miejscowości wzrosła do 20.
| Rok szkolny | Oddziały | Rok szkolny | Oddziały | Rok szkolny | Oddziały | Rok szkolny | Oddziały |
| 1944/1945 | 7 | 1960/1961 | 18 | 1976/1977 | 27 | 1992/1993 | 33 |
| 1945/1946 | 9 | 1961/1962 | 19 | 1977/1978 | 24 | 1993/1994 | 34 |
| 1946/1947 | 10 | 1962/1963 | 19 | 1978/1979 | 25 | 1994/1995 | 34 |
| 1947/1948 | 13 | 1963/1964 | 20 | 1979/1980 | 25 | 1995/1996 | 29 |
| 1948/1949 | 11 | 1964/1965 | 18 | 1980/1981 | 25 | 1996/1997 | 25 |
| 1949/1950 | 11 | 1965/1966 | 19 | 1981/1982 | 31 | 1997/1998 | 25 |
| 1950/1951 | 7 | 1966/1967 | 22 | 1982/1983 | 30 | 1998/1999 | 25 |
| 1951/1952 | 7 | 1967/1968 | 23 | 1983/1984 | 30 | 1999/2000 | 33 |
| 1952/1953 | 7 | 1968/1969 | 23 | 1984/1985 | 30 | 2000/2001 | 25 |
| 1953/1954 | 8 | 1969/1970 | 23 | 1985/1986 | 30 | 2001/2002 | 23 |
| 1954/1955 | 9 | 1970/1971 | 23 | 1986/1987 | 31 | 2002/2003 | 23 |
| 1955/1956 | 10 | 1971/1972 | 20 | 1987/1988 | 30 | 2003/2004 | 22 |
| 1956/1957 | 11 | 1972/1973 | 20 | 1988/1989 | 32 | 2004/2005 | 21 |
| 1957/1958 | 12 | 1973/1974 | 23 | 1989/1990 | 33 | 2005/2006 | 20 |
| 1958/1959 | 14 | 1974/1975 | 25 | 1990/1991 | 34 | 2006/2007 | 20 |
| 1959/1960 | 15 | 1975/1976 | 27 | 1991/1992 | 31 | 2007/2008 | 22 |
W związku z nowym podziałem administracyjnym kraju na gminy od 1 września 1973 roku szkoła w Wieleniu objęła swym zasięgiem uczniów klas V-VIII za szkół we Wrzeszczynie, Mężyku i Białej. Z końcem roku szkolnego 1977/78 likwidacji uległa szkoła filialna w Białej. Dzieci mieszkające w tej miejscowości oraz w Mężyku dowożono do szkoły w Wieleniu. Obwód szkoły obejmował Wieleń, Białą, Bielsko, Bęglewo, Jaryń, Łaski, Wrzeszczynę, Potrzebowice i Mężyk. Zasięg obwodu szkolnego szkoły w Wieleniu pozostaje niezmieniony do 1996 roku. Do szkoły uczęszczali również uczniowie spoza jej obwodu. Związane było to chociażby z łatwiejszym dostępem (odległość, możliwości dojazdu, itp.). Największa ilość pochodziła z obwodu Szkoły Podstawowej nr 2 w Wieleniu. Poza tym do klas specjalnych dowożono uczniów z innych szkół z terenu gminy Wieleń.
| Miejscowość | 1945* | 1948 | 1949 | 1951 | 1952 | 1953 | 1954 | 1955 | 1957 | 1958 | 1959 | 1960 | 1966 |
| Wieleń | 325 | 334 | 299 | 279 | 277 | 271 | 304 | 336 | 415 | 474 | 529 | 572 | 609 |
| Bęglewo | 9 | 2 | 5 | 6 | 5 | 6 | 5 | 4 | 4 | 4 | 4 | 3 | 4 |
| Brzezno | 8 | 4 | 4 | ||||||||||
| Potrzebowice | 2 | 6 | 7 | 8 | 8 | 9 | 10 | 10 | 11 | 10 | 8 | 9 | 7 |
| Łaski | 2 | 2 | 1 | 2 | 4 | 3 | 5 | 5 | 8 | 12 | |||
| Jaryń | 8 | 4 | 5 | 4 | 20 | ||||||||
| Zawada | 3 | ||||||||||||
| Wieleń -Cegielnia | 1 | ||||||||||||
| Wrzeszczyna** | 13 | 6 | 8 | 12 | 6 | 4 |
** absolwenci klasy VI
Znaczący wzrost liczby uczniów w szkole przy jednoczesnym zmniejszaniu liczebności uczniów w klasach oraz niezmienną ilością pomieszczeń w szkole możliwych do wykorzystania do nauczania, zmusił władze szkolne do wprowadzenia dwuzmianowości. Po raz pierwszy takie rozwiązanie zastosowano w roku szkolnym 1957/58, kiedy to 491 uczniów uczyło się na I zmianie, a 45 na zmianie II. Problem ten pogłębił się w latach siedemdziesiątych. W roku szkolnym 1976/77 wprowadzono dodatkowo zmianę III. Sytuację starano się ratować poprzez wykorzystywanie pomieszczeń w innych budynkach na terenie miasta. Pod koniec lat osiemdziesiątych korzystano między innymi z pomieszczeń w budynku przy ul. Dworcowej.
5.5. Nauczyciele.
Straty wojenne w zakresie kadry pedagogicznej były tak wielkie, że dla zaspokojenia palących potrzeb kadrowych szkolnictwa zatrudniano osoby, które nie posiadały kwalifikacji do pracy w szkole. Osoby te zatrudnione były jako nauczyciele pomocniczy. Dla minimalnego chociaż uzupełnienia kwalifikacji w latach 1945 i 1946 organizowano dla nich trzytygodniowe kursy wakacyjne. Tworzono również nowe licea pedagogiczne o znacznie okrojonym w stosunku do przedwojennego programie nauczania. Umożliwiały one doraźne zaspokajanie olbrzymich potrzeb kadrowych przez następnych kilkadziesiąt lat.
Nową formą kształcenia nauczycieli były wyższe szkoły pedagogiczne. Pierwsze zorganizowano już w 1946 roku. Od 1954 roku powstawały państwowe 2-letnie studia nauczycielskie (SN-y). Po likwidacji liceów pedagogicznych po 1968 roku uruchamiano nowe 3-letnie Wyższe Szkoły Pedagogiczne, natomiast od 1973 roku umożliwiono nauczycielom kształcenie na poziomie uniwersyteckim w systemie dziennym i zaocznym.
Ważną rolę w rozwoju nauczycieli stanowiło samokształcenie. Podobnie jak przed wojną służyły temu konferencje rejonowe nauczycieli. Pierwsza taka konferencja po wojnie zorganizowana została w Czarnkowie już 28 kwietnia 1945 roku. W latach 1949-1956 zastąpiono je szkoleniem ideologicznym. Po reaktywacji w 1957 roku konferencje rejonowe przyjęły profil przedmiotowo-metodyczny. Ostatecznie ich działalność wstrzymano w 1972 roku.
Stabilizacja zawodowa nauczycieli została unormowana dopiero w 1956 roku. Ustawa o prawach i obowiązkach nauczycieli zakończyła okres swobodnej praktyki przenoszenia nauczycieli, stosowanej przez administrację szkolną. Ustawa ta wprowadziła mianowanie nauczycieli jako formę nawiązania stosunku pracy. Podobne rozwiązania zastosowano w Karcie praw i obowiązków nauczyciela z 1972 roku oraz w Karcie nauczyciela z 1982 roku. Dwa ostatnie dokumenty warunkowały uzyskanie mianowania odpowiednim stażem pracy oraz posiadaniem kwalifikacji do wykonywania zawodu. Gwarantowały również stały wzrost wynagrodzenia uzależniony od stażu pracy oraz posiadanego wykształcenia.
| Rok | Nauczyciele ogółem | Rok | Nauczyciele ogółem | Rok | Nauczyciele ogółem |
| 1945 | 8 | 1971 | 30 | 1990 | 49 |
| 1946 | 8 | 1972 | 27 | 1991 | 55 |
| 1947 | 8 | 1973 | 26 | 1992 | 49 |
| 1948 | 11 | 1974 | 29 | 1993 | 54 |
| 1949 | 10 | 1975 | 28 | 1994 | 52 |
| 1950 | 10 | 1976 | 30 | 1995 | 56 |
| 1951 | 9 | 1977 | 29 | 1996 | 53 |
| 1952 | 8 | 1978 | 26 | 1997 | 42 |
| 1954 | 9 | 1979 | 32 | 1998 | 41 |
| 1955 | 9 | 1980 | 33 | 1999 | 40 |
| 1958 | 10 | 1981 | 32 | 2000 | 58 |
| 1959 | 12 | 1982 | 43 | 2001 | 43 |
| 1960 | 16 | 1983 | 46 | 2002 | 46 |
| 1961 | 18 | 1984 | 47 | 2003 | 51 |
| 1966 | 20 | 1985 | 55 | 2004 | 46 |
| 1967 | 20 | 1986 | 49 | 2005 | 38 |
| 1968 | 23 | 1987 | 50 | 2006 | 39 |
| 1969 | 25 | 1988 | 47 | 2007 | 41 |
| 1970 | 29 | 1989 | 53 | 2008 | 42 |
Wraz ze zmieniającą się liczbą uczniów w Szkole Podstawowej w Wieleniu zmieniała się także liczba zatrudnionych nauczycieli. Zmiany te ilustruje Tabela nr 9. Wyraźnie widoczny wzrost liczby nauczycieli na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych zahamowany został w pierwszej połowie lat pięćdziesiątych. Od II połowy lat pięćdziesiątych obserwujemy już stały wzrost zatrudnienia w szkole. Wzrost ten związany był z omawianymi wcześniej czynnikami, czyli ze zmniejszaniem liczebności uczniów w klasach, uruchomieniem klas ósmych oraz zmianami w obwodzie szkoły.
Związek między wzrastającą liczbą oddziałów zaobserwować można na Wykresie 1. Wielkości te ściśle powiązane były do końca lat sześćdziesiątych. Lata siedemdziesiąte zapoczątkowały rozdźwięk między nimi. Zatrudnianie nauczycieli (emerytów) na części etatu oraz zmniejszanie pensum nauczycielskich godzin (od 1972 roku - 26 godzin tygodniowo, a od 1982 roku 18 godzin tygodniowo) przyczyniły się do znaczącego zwiększenia ilości zatrudnionych nauczycieli w stosunku do ilości oddziałów.
W całym okresie PRL-u jedyną organizacją zawodową skupiającą nauczycieli szkoły w Wieleniu był Związek Nauczycielstwa Polskiego. Tuż po wojnie w związku z brakiem tradycji (nieudana próba utworzenia ogniska związku w latach trzydziestych) oraz zainteresowanych osób (Franciszek Jazy, przedwojenny, krótkotrwały prezes ogniska, podjął pracę w Jędrzejewie) utrudniały budowanie struktur związkowych na terenie szkoły. Niemniej nauczyciele korzystali z organizowanych przez zarząd oddziału ZNP w Czarnkowie form pomocy oraz dokształcania. Po 1948 roku władze polityczne państwa podporządkowały sobie również organizację nauczycielską, która stała się między innymi narzędziem ideologizacji szkolnictwa. Związkowi powierzono zadanie organizowania różnych form doskonalenia nauczycieli (organizację konferencji rejonowych). Od lat pięćdziesiątych gwałtownie rośnie też liczebność jego członków. W późniejszych latach ZNP duży nacisk kładł na przebudowę polskiej oświaty i jej reformowanie zgodnie z duchem czasu. W 1981 roku po wprowadzeniu stanu wojennego zawieszono działalność wszystkich organizacji, w tym ZNP, działalność tę wznowiono w 1983 roku. Po reaktywacji organizacji związkowej część dawnych członków nie zdecydowała się jednak do niej powrócić.
5.6. Pracownicy administracji i obsługi.
Żadna szkoła nie jest w stanie prawidłowo funkcjonować bez pracowników administracji i obsługi. Dzięki ich pracy szkoła może być miejscem przyjaznym i bezpiecznym, czystym i zapewniającym podstawowe warunki nauki dla uczniów i pracy dla nauczycieli.
W okresie od 1945 do 1960 roku sprawy administracyjne, czyli między innymi prowadzenie kancelarii szkoły należało do obowiązków kierownika szkoły. Pierwszą, długoletnią sekretarką szkoły była Barbara Wielebska. Po utworzeniu Szkoły Gminnej, a później po przekształceniu jej w Zbiorczą Szkołę Gminną, znacznie rozbudowano administrację szkolną. Dla obsługi tak dużej placówki utworzono etaty związane z prowadzeniem księgowości, kadr oraz intendenturę dla obsługi stołówki szkolnej z dożywianiem (patrz Aneks 4.). Po utworzeniu Zespołu Ekonomiczno Administracyjnego Szkół działającego przy Urzędzie Miasta I Gminy w Wieleniu, prowadzenie księgowości, finansów i kadr dla szkół przekazano tej jednostce. W szkole pozostały jedynie stanowiska referenta (sekretarki) oraz intendenta.
W latach powojennych obsługa szkoły była również bardzo nieliczna. Funkcjonowały jedynie stanowiska woźnego szkolnego oraz sprzątaczki. Do obydwu tych stanowisk przypisane było również palenie w istniejących piecach, m.in. w sali gimnastycznej. Pierwszym powojennym woźnym szkolny był Michał Pauka. W następnych latach następowały częste zmiany na tym stanowisku. Rezygnacje z pracy kolejnych woźnych (mimo przydziału służbowego mieszkania w budynku szkoły) motywowane były niskim uposażeniem. Kolejnymi woźnymi byli: Marian Jędrzejczak, Jan Skrzypski. Roman Woźniak i Grzegorz Smogur. Lata osiemdziesiąte ponownie obfitowały w częste zmiany na tym stanowisku.
Przez prawie 20 lat (do 1965 roku) szkoła była obsługiwana przez jedną sprzątaczkę. Na stanowisku tym od 1954 do 1971 roku pracowała Katarzyna Andrzejewska, dopiero w 1965 roku utworzono drugi etat, na którym zatrudniona została Stefania Smogur. W latach osiemdziesiątych dla obsługi wszystkich budynków użytkowanych przez szkołę zatrudnionych było 7 sprzątaczek. Wśród najdłużej pracujących należy wymienić Emilię Rossa, Friedę Wełnic i Jadwigę Nowak.
Od 1969 roku przy szkole uruchomiono stołówkę szkolną z dożywianiem. W kuchni zatrudniono kucharkę oraz jedną lub dwie pomoce kuchenne. Pierwszą kucharką była Maria Jur, następnie pracami kuchni kierowały Maria Momot, Stefania Smogur i Władysława Spychalska.
Ostatnim z etatów obsługi było stanowisko palacza c.o., których liczba rosła od 1 na początku lat siedemdziesiątych do 3 w końcu lat osiemdziesiątych. Wzrost ten spowodowany był między innymi wzrastającą liczbą obiektów wykorzystywanych przez szkołę, a które należało ogrzewać oraz wydłużaniem się czasu pracy szkoły - wprowadzenie II i III zmiana. Pewne znaczenie miał również fakt, że w budynku szkolnym ulokowane były mieszkania, które w okresie grzewczym należało ogrzewać całą dobę.
6. III Rzeczpospolita (1990-2008).
6.1. Funkcjonowanie szkoły.
Szkoła Podstawowa nr 1 w Wieleniu (decyzją Rady Pedagogicznej z dnia 13czerwca 1991 roku zaprzestano używać sztandaru oraz dotychczasowego imienia szkoły) do końca 1995 roku podlegała administracji rządowej. Z dniem 1 stycznia 1996 roku organem prowadzącym szkołę stała się gmina Wieleń. W jej imieniu prowadzenie obsługi administracyjno-finansowej i organizacyjnej szkół powierzono Samorządowej Administracji Oświatowej (SAO) powołanej w miejsce Zespołu Ekonomiczno-Administracyjnego Szkół.
Dyrektorem szkoły od 1 września 1988 roku był Zbigniew Szuliński, jego zastępcami byli Maria Libera i Tadeusz Borczyk (zrezygnował z końcem roku szkolnego 1991/92). W okresie od 1 września 1993 do 31 lipca 1995 drugim zastępcą była Marzena Szymczak/Otomańska. W wyniku zwycięstwa w konkursie na dyrektora szkoły z dniem 1 września 1995 roku stanowisko dyrektora powierzono Teresie Rossa, która na zastępcę wybrała Jadwigę Helak. Po powołaniu Jadwigi Helak na stanowisko dyrektora SAO funkcję wicedyrektora szkoły powierzono z dniem 1 kwietnia 1997 roku Stanisławowi Kornackiemu. Wypadek, któremu uległa dyrektor Teresa Rossa zmusił ją do rezygnacji ze stanowiska. Z dniem 13 marca 1998 roku pełnienie obowiązków dyrektora szkoły władze gminne powierzyły Jadwidze Helak, której zastępcą w dalszym ciągu był Stanisław Kornacki. W wyniku konkursu na dyrektora szkoły przeprowadzonego na początku maja 1999 roku, funkcję tę objęła (oficjalnie 1 września 1999 r.) Małgorzata Paszczyńska i sprawuje ją do chwili obecnej.
Reforma oświaty wymusiła na władzach gminy podjęcie decyzji o reorganizacji sieci szkół. W związku z tym od 1 września 1999 roku połączone zostały Szkoły Podstawowe nr 1 i 2 i na bazie tej pierwszej utworzono Szkołę Podstawową w Wieleniu. Od 1 września zastępcą dyrektora szkoły został Eugeniusz Forma. Ostatnia zmiana składu władz szkoły nastąpiła z dniem 1 września 2002 roku, kiedy to po przejściu Eugeniusza Formy do Zespołu Szkół w Wieleniu, zastępcą dyrektora szkoły została Regina Dolna.
Efektem nowej polityki oświatowej, zmierzającej do racjonalizacji organizacji sieci szkół, były zmiany obwodu szkół w gminie Wieleń. Od 1 września 1996 roku uczniowie z Białej, Bielska i Mężyka zostali włączeni do obwodu szkolnego Szkoły Podstawowej w Rosku. Do obwodu tej szkoły włączono również Wrzeszczynę, w której szkoła stała się od tego czasu Punktem Filialnym szkoły w Rosku. Tym samym odciążono przeładowaną Szkołę Podstawową nr 1 w Wieleniu. Kolejna zmiana obwodu szkolnego nastąpiła od 1 września 1999 roku. Do obwodu szkolnego utworzonej wówczas Szkoły Podstawowej w Wieleniu włączono dzieci mieszkające na północ od Noteci (z dotychczasowego obwodu szkolnego zlikwidowanej Szkoły Podstawowej nr 2). Tym samym w skład obwodu nowej szkoły, od tego czasu, wchodzą uczniowie z: Bęglewa, Brzezinek, Brzezna, Folsztyna, Herburtowa, Jarynia, Kałądka, Łasek, Marianowa, Mniszek, Nowych Dworów, Potrzebowic, Wielenia, Wrzeszczyny Wybudowania i Zawady.
6.2. Uczniowie.
Analizując dane zawarte w Tabeli 10. wyraźnie widoczny jest wpływ omówionych wcześniej zmian w oświacie. Zmiany te były wprowadzone między innymi z powodu nadchodzącego niżu demograficznego. Czynnik ten jest również bardzo dobrze widoczny we wspomnianej tabeli. Początek lat dziewięćdziesiątych charakteryzuje się stopniowym wzrostem liczby uczniów w szkole. W roku szkolnym 1993/94 do szkoły uczęszcza największa w dotychczasowej historii szkoły liczba 844 uczniów. Aby rozładować tak przeciążony obiekt, władze podjęły decyzję o zmianie granic obwodów szkolnych. Tym samym od 1 września 1996 roku część uczniów została przeniesiona do szkoły w Rosku. Dzięki tej decyzji liczba uczniów w Szkole Podstawowej nr 1 w Wieleniu zmniejszyła się do 728. Dalszy spadek spowodowany był już względami czysto demograficznymi.
Reforma oświaty wymusiła na władzach podjęcie kroków w celu przystosowania do jej wymagań sieci szkolnej w gminie Wieleń. Połączenie obwodów szkolnych dwóch dotychczasowych szkół podstawowych przyczyniło się do nowego rekordu, mianowicie liczba uczniów Szkoły Podstawowej w Wieleniu wzrosła do 865. Dzięki pozostawieniu dwóch klas ósmych w budynku przeznaczonym na Gimnazjum w Wieleniu udało się pomieścić taką liczbę uczniów w istniejącej infrastrukturze nowej Szkoły Podstawowej.
| Rok szkolny | Klasy I | Klasy II | Klasy III | Klasy IV | Klasy V | Klasy VI | Klasy VII | Klasy VIII | Razem I-VI | Razem I-VIII | Oddział Specjalny | Razem szkoła |
| 1989/1990 | 99 | 93 | 90 | 100 | 117 | 88 | 111 | 98 | 587 | 796 | - | 796 |
| 1990/1991 | 104 | 99 | 92 | 93 | 113 | 111 | 92 | 102 | 612 | 806 | - | 806 |
| 1991/1992 | 107 | 94 | 99 | 97 | 106 | 114 | 112 | 85 | 617 | 814 | - | 814 |
| 1992/1993 | 119 | 103 | 96 | 99 | 105 | 103 | 108 | 111 | 625 | 844 | - | 844 |
| 1993/1994 | 99 | 114 | 102 | 96 | 119 | 100 | 100 | 100 | 630 | 830 | - | 830 |
| 1994/1995 | 98 | 95 | 120 | 95 | 109 | 113 | 96 | 97 | 630 | 823 | - | 823 |
| 1995/1996 | 97 | 96 | 97 | 123 | 99 | 111 | 111 | 88 | 623 | 822 | - | 822 |
| 1996/1997 | 86 | 91 | 85 | 93 | 109 | 85 | 93 | 86 | 549 | 728 | - | 728 |
| 1997/1998 | 73 | 82 | 90 | 87 | 92 | 108 | 81 | 92 | 532 | 705 | - | 705 |
| 1998/1999 | 68 | 75 | 82 | 91 | 88 | 93 | 102 | 82 | 497 | 681 | - | 681 |
| 1999/2000 | 105 | 109 | 109 | 112 | 143 | 129 | - | 145 | 707 | 852 | 13 | 865 |
| 2000/2001 | 84 | 102 | 107 | 108 | 109 | 141 | - | - | 651 | 651 | 10 | 661 |
| 2001/2002 | 78 | 83 | 102 | 106 | 107 | 110 | - | - | 586 | 586 | 9 | 595 |
| 2002/2003 | 90 | 73 | 85 | 99 | 107 | 107 | - | - | 561 | 561 | 7 | 568 |
| 2003/2004 | 71 | 88 | 73 | 85 | 97 | 106 | - | - | 520 | 520 | 16 | 536 |
| 2004/2005 | 85 | 70 | 87 | 74 | 85 | 98 | - | - | 499 | 499 | 9 | 508 |
| 2005/2006 | 70 | 86 | 67 | 86 | 73 | 86 | - | - | 468 | 468 | 16 | 484 |
| 2006/2007 | 60 | 67 | 85 | 66 | 91 | 69 | - | - | 438 | 438 | 9 | 447 |
| 2007/2008 | 74 | 59 | 66 | 84 | 70 | 84 | - | - | 437 | 437 | 13 | 450 |
Po opuszczeniu szkoły przez uczniów klas ósmych, od września 2000 roku sześcioletnia Szkoła Podstawowa w Wieleniu zapewniała naukę znacznie mniejszej liczbie dzieci szkolnych. W pierwszym roku funkcjonowania placówki było to 661 uczniów. Kolejne lata, to wyraźnie odczuwalny spadek liczby uczniów spowodowany niżem demograficznym. Co roku liczba ta zmniejszała się średnio o 30 uczniów, osiągając w roku szkolnym 2006/07 najniższą liczbę 447 uczniów. Rok 2007/08 przyniósł wzrost o 3 uczniów i najprawdopodobniej jest to pierwsza oznaka wyżu demograficznego. Tak gwałtowny spadek liczebności uczniów odbił się również na liczbie oddziałów funkcjonujących w szkole. Na początku poprzedniej dekady w szkole było 34 oddziałów, w ostatnich latach ich liczba ledwie przekracza 20. Liczba uczniów w poszczególnych oddziałach waha się między 18 a 29.
Zmiany wielkości obwodu szkoły znacznie utrudniają analizę wpływu wymienionych czynników na skład populacji uczniów w szkole na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat. Niemniej dane zawarte w Tabeli nr 11. pozwalają dostrzec pewne zbieżności. Tak w mieście, jak i w miejscowościach, z których uczęszczali uczniowie do Szkoły Podstawowej w Wieleniu, ich liczba spadała w kolejnych latach. Jednakże spadek ten jest bardziej widoczny w samym mieście. Udział procentowy dzieci z Wielenia w ogólnej liczbie uczniów w roku szkolnym 1990/91 wynosił 84,2%. W ostatnim roku nauki dzieci z Wrzeszczyny, Białej i Mężyka spadł o 2%. Spadek ten pogłębił się po zmianie granic obwodu szkolnego w 1999 roku, w roku szkolnym 2005/06 dzieci z Wielenia stanowiły 77,6% wszystkich uczniów. W następnych latach odsetek rośnie i osiągnął w bieżącym roku szkolnym wartość 81,2%.
| Miejscowość | 1990/1991 | 1991/1992 | 1992/1993 | 1993/1994 | 1994/1995 | 2005/2006 | 2006/2007 | 2007/2008 |
| Bęglewo | 6 | 6 | 4 | 4 | 2 | - | - | 1 |
| Biała | 26 | 31 | 29 | 39 | 37 | - | - | - |
| Brzezinki | - | - | - | - | - | - | 1 | 2 |
| Brzezno | - | 1 | 2 | 2 | 2 | 1 | - | - |
| Folsztyn | - | - | - | - | - | 22 | 22 | 19 |
| Herburtowo | - | - | - | - | - | 17 | 14 | 13 |
| Jaryń | 8 | 10 | 12 | 9 | 10 | 4 | 5 | 3 |
| Kałądek | - | - | - | - | - | 10 | 8 | 9 |
| Łaski | 6 | 6 | 8 | 8 | 11 | 3 | 5 | 4 |
| Marianowo | - | - | - | - | - | 9 | 6 | 6 |
| Mężyk | 13 | 17 | 17 | 17 | 23 | - | - | - |
| Mniszki | - | - | - | - | - | 5 | 4 | 3 |
| Nowe Dwory | - | - | - | - | - | 29 | 27 | 18 |
| Potrzebowice | 16 | 18 | 15 | 12 | 15 | 2 | 1 | 2 |
| Wieleń | 685 | 692 | 691 | 678 | 676 | 363 | 352 | 355 |
| Wrzeszczyna | 40 | 41 | 36 | 38 | 29 | - | - | - |
| Wrzeszczyna Wyb. | 11 | 19 | 16 | 16 | 17 | 3 | 2 | 2 |
| Zawada | 1 | 1 | - | - | - | - | - | - |
| Razem | 814 | 844 | 830 | 823 | 822 | 468 | 447 | 437 |
6.3. Nauczyciele.
Wraz ze spadkiem liczby uczniów postępowało również zmniejszanie się zatrudnienia nauczycieli (patrz wykres 1.). Na początku III Rzeczpospolitej w Szkole Podstawowej nr 1 w Wieleniu zatrudnionych było ok. 55 nauczycieli, w ostatnich latach w Szkole Podstawowej zatrudnianych jest ok. 40 pracowników pedagogicznych. Oczywiście rok szkolny 1999/2000 przyniósł rekord także w tej dziedzinie - zatrudnionych było wówczas 61 pedagogów. Pamiętać należy jednak, że w szkole byli i są zatrudniani nauczyciele w różnym wymiarze godzin. W związku z brakami wykwalifikowanych kadr szkoła sięga czasami po nauczycieli emerytów lub też ratuje się "wypożyczaniem" nauczycieli z innych placówek oferując im kilka godzin.
Cięcia budżetowe początków lat dziewięćdziesiątych przekładające się na redukcję ilości godzin z poszczególnych przedmiotów oraz na zamrożenie wynagrodzeń pracowników oświaty spowodowały, że nauczyciele Szkoły Podstawowej w Wieleniu przyłączyli się do protestu organizowanego przez Zarząd Główny ZNP.
Niewątpliwie przemiany lat 1990-2008 zdecydowanie wpłynęły na poprawę wykształcenia omawianej grupy. W Tabeli 12 przedstawiono informacje z trzech różnych okresów, z lat siedemdziesiątych, osiemdziesiątych i z ostatniego roku. W roku szkolnym 1973/74 w szkole pracował tylko jeden nauczyciel z wykształceniem wyższym magisterskim. Pozostali nauczyciele byli absolwentami SN lub Liceów Pedagogicznych. W roku szkolnym 1986/87 na 46 nauczycieli zatrudnionych w szkole 18 ma wykształcenie wyższe, co stanowi ponad 39%. W roku 2007/08 wszyscy nauczyciele posiadają wykształcenie wyższe, w tym 35 ma tytuł magistra a 7 licencjata.
| Wykształcenie | 1973/1974 | 1986/1987 | 2007/2008 |
| wyższe magisterskie | 1 | 14 | 35 |
| wyższe zawodowe | 4 | 7* | |
| Studium Nauczycielskie | 22 | 10 | - |
| Liceum Pedagogiczne | 6 | - | - |
| średnie zawodowe | - | 8 | - |
| średnie zawodowe | - | 5 | - |
| studium wych. Przedszkolnego | - | 3 | - |
| inne | - | 2 | - |
W nowej zreformowanej szkole nauczyciele mają możliwość samorealizacji zdobywając kolejne szczeble awansu zawodowego. Odpowiednie procedury określają jakie warunki muszą spełnić i w jakim czasie, by zdobyć kolejne stopnie awansu (nauczyciela stażysty, kontraktowego, mianowanego i dyplomowanego). Jednocześnie stopnie awansu nierozerwalnie związane zostały z uposażeniem nauczycieli. W bieżącym roku szkolnym spośród 42 nauczycieli zatrudnionych w szkole 18 ma stopień nauczyciela dyplomowanego, 14 nauczyciela mianowanego, 6 nauczyciela kontraktowego i 3 nauczyciela stażysty.
Wysokie kwalifikacje kadry pedagogicznej przekładają się na wyniki nauczania. Uczniowie klas szóstych, piszący na zakończenie szkoły sprawdzian kompetencji, osiągają wyniki dobre, przekraczające często średnią wojewódzką. Między innymi dlatego w bieżącym roku szkolnym Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu wytypowała Szkołę Podstawową w Wieleniu do przeprowadzenia standaryzacji testów, które będą używane w czasie kolejnych sprawdzianów.
Wysiłek nauczycieli, którzy uczniów zdolnych potrafią zachęcić do dodatkowej pracy, owocuje sukcesami w konkursach i zawodach na szczeblu od gminy do województwa. W latach dziewięćdziesiątych szkoła mogła pochwalić się wieloma laureatami w olimpiadach i konkursach przedmiotowych z fizyki, chemii i matematyki oraz olimpiadzie wiedzy ekologicznej. Tytuły laureatów uzyskiwali również uczniowie w Konkursie Wiedzy o Wielkopolsce oraz Konkursie Wiedzy o Samorządzie Terytorialnym. Po reformie systemu oświaty uczniowie szkół podstawowych pozbawieni zostali możliwości rywalizacji w konkursach przedmiotowych organizowanych przez kuratorium. Dopiero od roku szkolnego 2006/07 Kuratorium Oświaty w Poznaniu przygotowało ofertę Konkursów Humanistycznego oraz Matematyczno-Przyrodniczego skierowanych do uczniów szkół podstawowych. Wcześniej jedynymi konkursami wiedzowymi o szczeblu krajowym i regionalnym były: konkursy matematyczny - Kangur oraz historyczne - Konkurs Wiedzy o Wielkopolsce i konkurs Losy Żołnierza Polskiego. W dwóch pierwszych przypadkach uczniowie szkoły z Wielenia odnosili sukcesy.
Aby zaktywizować szerszą grupę uczniów nauczyciele sami organizują konkursy na szczeblu szkolnym, gminnym i powiatowym. Uczniowie pod kierunkiem poszczególnych nauczycieli przygotowują się do licznych konkursów organizowanych przez inne szkoły. Uczestniczą chętnie w zawodach sportowych organizowanych w szkole oraz na pozostałych szczeblach. Sukcesy uczniów są tak liczne, że coroczne spotkania laureatów i zwycięzców z władzami miasta organizatorzy zmuszeni byli ograniczyć i zapraszać na nie tylko zwycięzców szczebla wojewódzkiego.
Przemiany ustrojowe przełomu lat 80/90-tych dotknęły również nauczycielskie związki zawodowe. Pluralizm działalności związków zawodowych ustalony przy "okrągłym stole" umożliwił powstanie konkurencyjnych wobec ZNP organizacji związkowych zrzeszających nauczycieli. Związek Nauczycielstwa Polskiego znacznie osłabiony w latach osiemdziesiątych nie odbudował już struktur w takim zakresie, w jakim funkcjonował we wcześniejszych latach. Zmienił się także zakres działania organizacji. Związek uczestniczy w opiniowaniu różnego rodzaju regulaminów obowiązujących w szkole, przedstawiciele ZNP zasiadają w komisjach konkursowych na dyrektorów szkół oraz, jeśli życzą sobie tego nauczyciele, zasiadają w komisjach kwalifikacyjnych na poszczególne stopnie awansu zawodowego. Oprócz tego działalność związku skupia się również na wspieraniu nauczycieli znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej oraz organizowaniu udziału członków w wydarzeniach kulturalno-artystycznych (wyjazdy do teatru). Członkowie ZNP uczestniczą również w akcjach organizowanych przez władze naczelne organizacji, związanych z żądaniami w sprawie poprawy warunków pracy i wynagrodzenia nauczycieli. W okresie od 28.04.1994 do 19.03.1997 prezesem oddziału ZNP obejmującego także Szkołę Podstawową w Wieleniu była Jadwiga Helak, od 19.03.1997 funkcję tę sprawuje Bernadeta Łukomska. W chwili obecnej Oddział ZNP w Wieleniu liczy 36 członków (ok. 30% nauczycieli w gminie). W dniu 2 czerwca 2005 roku oddział wieleński ZNP zorganizował uroczystość z okazji 100-lecia związku. Związkowcom z 25-letnim stażem wręczono dyplomy honorowe i okolicznościowe medale.
Na terenie Szkoły Podstawowej w Wieleniu funkcjonuje również Organizacja Międzyzakładowa NSZZ Solidarność Pracowników Oświaty i Wychowania w Wieleniu. Inicjatywa założenia organizacji nie związanej z ZNP pojawiła się na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Próbę taką podjęła grupa inicjatywna składająca się z 7 nauczycieli SP nr 1 w Wieleniu, jednak dopiero 17 października 1997 roku udało się zarejestrować tę organizację. W dniu tym odbyło się również zebranie, na którym na Przewodniczącego Komisji wybrany został Tadeusz Borczyk, który funkcję tę pełni do dnia dzisiejszego. W chwili obecnej organizacja liczy 5 nauczycieli ze Szkoły Podstawowej w Wieleniu i Gimnazjum w Wieleniu. Od 1999 roku siedziba organizacji przeniesiona została do Gimnazjum w Wieleniu, jej działalność jest podobna jak w przypadku ZNP.
6.4. Życie szkoły.
6.4.1. Organizacje, zajęcia pozalekcyjne i koła zainteresowań.
Lata dziewięćdziesiąte przyniosły wiele zmian w zakresie organizacji funkcjonujących na terenie szkoły. Część z nich zaprzestała działalności, na ich miejsce powstały nowe, inne natomiast po przerwie wznowiły działalność.
Przykładem organizacji, która zaprzestała działalności z powodu czynników zewnętrznych (inflacja) była Szkolna Kasa Oszczędności. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych brak zainteresowania uczniów oszczędzaniem zmusił dotychczasową opiekunkę organizacji - Danielę Janecką do wygaszenia działalności SKO.
Kolejną organizacją z długoletnią tradycją, której dzisiaj już nie ma szkole była Spółdzielnia Uczniowska prowadzona od 1994 roku przez Irenę Piotrowską. Spółdzielnia prowadziła sklepik uczniowski, w którym prowadzono handel artykułami szkolnymi oraz słodyczami. Wypracowany zysk przeznaczany był na zakup nagród i upominków na różne konkursy i zawody. Niestety obowiązek prowadzenia działalności gospodarczej spowodował zawieszenie działalności Spółdzielni w 2004 roku.
W 1995 roku na bazie dotychczasowego SKS-u utworzono Uczniowski Klub Sportowy "Płomień". Lista członków założycieli liczyła 35 osób (nauczycieli, rodziców i uczniów). Klub posiadał sekcje piłki nożnej, lekkoatletyczną i piłki siatkowej, od 2004 roku także sekcję kolarstwa górskiego. Od 2003 roku UKS "Płomień" posiada osobowość prawną. Kolejnymi prezesami Klubu byli: Zbigniew Szuliński, Urszula Sałanowska, Sławomir Szymczak, Maciej Witka. Od 2006 roku funkcję tę sprawuje Tomasz Kaczmarek. Działalność statutowa Klubu skupia się na prowadzeniu zajęć sportowych, organizacji imprez sportowych różnego szczebla oraz organizowaniu życia sportowego Szkoły Podstawowej w Wieleniu.
W 2000 roku podjęto pierwszą nieudaną próbę reaktywowania harcerstwa w Szkole Podstawowej w Wieleniu. Ponowna próba w 2001 roku przyniosła pierwsze rezultaty w postaci utworzenia gromady zuchowej "Leśne Misie", której opiekunką została Daniela Janecka. Rok później podczas uroczystej inauguracji roku harcerskiego rozpoczęły działalność dwie drużyny harcerskie o numerach 4 i 5. Pod opieką instruktorską hm Jadwigi Dybały, Magdaleny Zwolińskiej i Macieja Witki znalazło się około 60 uczniów Szkoły Podstawowej w Wieleniu.
Od 2003 roku działa Szkolne Koło Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody "Salamandra". Członkowie koła uczestniczą w licznych akcjach organizowanych przez Nadnoteckie Koło PTOP "Salamandra", LOP oraz inicjują własne, których efektem było utworzenie przy budynku Małej Szkoły "Zielonej szkoły". Wielki trud zaowocował uznaniem i nagrodami za efekty pracy członków Koła wraz z opiekunkami (Irena Drab, Maria Kaźmierczak, Elżbieta Tecław). Członkowie SK PTOP biorą, z powodzeniem, udział w konkursach o tematyce przyrodniczej.
Uczniowie klas I-III bardzo chętnie pracują w teatrze szkolnym "WIELEŃSKIE SOWIZDRZAŁY" istniejącym w Szkole Podstawowej w Wieleniu od 2000 roku. Opiekunami teatru są nauczycielki kształcenia zintegrowanego Maria Banasiak i Barbara Fobka. W okresie swojej działalności teatr przygotował i wystawił cztery spektakle. "Kot w butach", "Żaczek szkolaczek", "Bombik" oraz "Mucha przed sądem". Każdy z nich przyniósł małym aktorom I miejsca w Gminnych Przeglądach Teatralnych w Miałach. Przedstawienie "Bombik" zyskało uznanie jury Rejonowego Przeglądu Teatrów Szkolnych w Czarnkowie, które przyznało teatrowi z Wielenia I miejsce, co umożliwiło zaprezentowanie tegoż przedstawienia na scenie Teatru Animacji w Poznaniu. W marcu 2004 roku ze spektaklem "Mucha przed sądem" "WIELEŃSKIE SOWIZDRZAŁY" wyruszyły na Przegląd Teatrów Szkolnych do Domu Kultury "Iskra" w Pile, gdzie zdobyły wyróżnienie za stylizację plastyczną spektaklu. Kilka miesięcy później podczas XXIII Konfrontacji Sceny Szkolnej w Teatrze Animacji w Poznaniu za tę samą sztukę członkowie zespołu otrzymali wyróżnienie za czystość słowa i przejrzystą formę przekazu.
W latach 1999-2002 działało w szkole Koło Regionalne "Wieleniak - mój dom, moje korzenie". Podstawowym celem, jaki postawili sobie autorzy i opiekunowie Koła (Aneta Rutkowska-Forma, Irena Drab i Eugeniusz Forma) było krzewienie wiedzy o ziemi wieleńskiej oraz rozbudzenie wśród uczniów poczucia związku z tzw. Małą Ojczyzną. Koło nawiązało współpracę z miejscowymi organizacjami społeczno-kulturalnymi, współpracowało z "Gazetą Wieleńska", organizowało akademie związane ze świętami narodowymi oraz przygotowało wystawę "Ocalić od zapomnienia" przy jednej z sesji popularnonaukowych organizowanych przez władze miejskie.
Dużą aktywność w omawianym okresie wykazywały również liczne koła zainteresowań, wśród których należy wymienić kółka plastyczne, muzyczne, artystyczne, krajoznawczo-turystyczne, ekologiczne oraz związane z poszczególnymi przedmiotami nauczanymi w szkole.